146.
Niczym nie można zastąpić kapłaństwa służebnego. Jeśli bowiem we
wspólnocie brakuje kapłana, zostaje ona pozbawiona możliwości
wypełnienia sakramentalnej funkcji Chrystusa – Głowy i
Pasterza, co jest istotą życia wspólnoty kościelnej[247],
jako że szafarzem, który może sprawować w osobie
Chrystusa sakrament Eucharystii, jest tylko kapłan ważnie
wyświęcony[248].
147.
Kiedy jednak domaga się tego potrzeba Kościoła, niektóre
funkcje liturgiczne, w przypadku braku wyświęconych szafarzy, mogą
zgodnie z przepisami prawa wypełniać wierni świeccy[249].
Wierni ci, wsparci łaską Pana, są wezwani i posłani w celu
wypełniania pewnych, bardziej lub mniej ważnych, funkcji. Bardzo
wielu wiernych świeckich poświęciło się już gorliwie oraz wciąż
poświęca tej posłudze, zwłaszcza na terenach misyjnych, gdzie Kościół
jest jeszcze wciąż mało obecny lub doznaje prześladowania[250],
a także w innych rejonach doświadczonych brakiem kapłanów i
diakonów.
148.
Szczególnie wysoko należy cenić instytucję katechistów,
którzy wśród wielkich trudów świadczyli i wciąż
świadczą szczególną i ze wszech miar niezbędną pomoc w
szerzeniu wiary i Kościoła[251].
149.
Do niektórych diecezji, dawno już ewangelizowanych, zostali
ostatnio posłani wierni świeccy, znani jako asystenci
pastoralni, wśród których niewątpliwie bardzo
wielu przyczyniło się do dobra Kościoła, wspierając działalność
duszpasterską biskupa, prezbiterów i diakonów. Należy
jednak czuwać, aby styl tej funkcji nie upodobnił się zbytnio do
kształtu duszpasterskiej posługi duchownych. Trzeba oczywiście
dołożyć starań, aby asystenci pastoralni nie brali na
siebie tych zadań, które należą tylko do posługi wyświęconych
szafarzy.
150.
Działalność asystenta pastoralnego winna zmierzać do tego, aby
wspierać posługę kapłanów i diakonów, budzić powołania
do kapłaństwa i diakonatu oraz w każdej wspólnocie zgodnie z
przepisami prawa gorliwie przygotowywać wiernych świeckich do
podjęcia różnych funkcji liturgicznych według różnorodności
charyzmatów.
151.
Przy sprawowaniu liturgii do pomocy nadzwyczajnych szafarzy należy
się uciekać jedynie w sytuacji prawdziwej konieczności. Pomoc ta
bowiem nie jest przewidziana w celu zapewnienia pełniejszego
uczestnictwa świeckich, lecz z natury swojej jest dodatkowa i
tymczasowa[252].
Gdzie jednak istnieje konieczność odwołania się do posługi szafarzy
nadzwyczajnych, należy wytrwale i gorąco się modlić, aby Pan
niezwłocznie posłał kapłana do posługi wspólnocie oraz
wzbudził obficie powołania do kapłaństwa[253].
152.
Funkcje te zaś, czysto uzupełniające, nie powinny się stać bynajmniej
okazją do zafałszowania samej posługi kapłanów, aby w
konsekwencji nie zaniedbywali oni sprawowania Mszy świętej dla
powierzonego im ludu oraz osobistej troski o chorych czy też starania
o chrzest dzieci, o asystowanie przy udzielaniu sakramentu małżeństwa
lub odprawianie pogrzebów chrześcijańskich, co odnosi się
przede wszystkim do kapłanów wspieranych przez diakonów.
Niech więc w parafiach nigdy nie dochodzi do tego, aby kapłani
lekkomyślnie zamieniali się własnymi funkcjami kapłańskimi z
diakonami lub świeckimi, wprowadzając tym samym zamieszanie co do
specyfiki każdego z nich.
153.
Ponadto świeckim nigdy nie wolno przyjmować funkcji diakona lub
kapłana lub nakładać ich szat albo innych do nich podobnych.
1. NADZWYCZAJNY SZAFARZ KOMUNII ŚWIĘTEJ
154.
Jak już zostało wspomniane, szafarzem, który może
sprawować w osobie Chrystusa sakrament Eucharystii, jest tylko kapłan
ważnie wyświęcony[254].
Stąd nazwa szafarz Eucharystii odnosi się w sposób
właściwy jedynie do kapłana. Również z racji święceń
zwyczajnymi szafarzami Komunii świętej są: biskup, prezbiter i
diakon[255],
do nich więc należy w czasie sprawowania Mszy świętej udzielanie
Komunii świętej wiernym świeckim. W ten sposób poprawnie i w
pełni może się objawić w Kościele ich służebny urząd oraz wypełnić
sakramentalny znak.
155.
Oprócz szafarzy zwyczajnych istnieje prawnie ustanowiony
akolita, który z ustanowienia jest nadzwyczajnym szafarzem
Komunii świętej również poza sprawowaniem Mszy. Ponadto, jeśli
przemawiają za tym motywy prawdziwej konieczności, biskup diecezjalny
zgodnie z przepisami prawa[256]
może do tej posługi wyznaczyć również innego wiernego
świeckiego jako szafarza nadzwyczajnego albo jednorazowo (ad
actum), albo na czas określony, wykorzystując w tym celu stosowną
formułę błogosławieństwa. Jednakże nie jest wymagane, aby owo
wyznaczenie miało formę liturgiczną; jeśli jednak ją ma, w żaden
sposób nie może się ono upodobnić do obrzędu święceń. W
szczególnych i nieprzewidzianych przypadkach na jednorazowe
wypełnienie tej funkcji zgody może udzielić kapłan, który
przewodniczy celebracji eucharystycznej[257].
156.
Funkcja ta winna być pojmowana zgodnie z jej nazwą, która
brzmi nadzwyczajny szafarz Komunii świętej, nie zaś
specjalny szafarz Komunii świętej ani nadzwyczajny
szafarz Eucharystii, ani też specjalny szafarz
Eucharystii. Te ostatnie nazwy rozszerzają znaczenie tej
funkcji w sposób nieodpowiedni i niewłaściwy.
157.
Jeśli w sytuacji zwyczajnej obecna jest wystarczająca liczba
wyświęconych szafarzy, również do rozdawania Komunii świętej,
nie należy wyznaczać nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej. W
takich okolicznościach ci, którzy byliby wyznaczeni do tego
rodzaju posługi, nie powinni jej wykonywać. Należy potępić
postępowanie tych kapłanów, którzy, choć sami
uczestniczą w celebracji, powstrzymują się jednak od udzielania
Komunii, powierzając to zadanie świeckim[258].
158.
Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej będzie bowiem mógł
udzielać Komunii jedynie w przypadku braku kapłana lub diakona, albo
kiedy kapłan napotyka trudności z powodu choroby lub podeszłego wieku
lub innej ważnej przyczyny albo gdy jest tak wielka liczba wiernych
przystępujących do Komunii, że sama celebracja Mszy zbytnio by
się przeciągnęła[259].
Należy to jednak rozumieć w ten sposób, że w żadnym przypadku
wystarczającą przyczyną nie będzie nieznaczne przedłużenie, oceniane
w świetle zwyczajów i kulturowego kontekstu miejsca.
159.
Nadzwyczajnemu szafarzowi Komunii świętej nie wolno nigdy wyznaczać
nikogo innego do udzielania Eucharystii, jak na przykład rodzica albo
współmałżonka, albo dziecka tego chorego, który ma
przyjąć Komunię.
160.
Biskup diecezjalny powinien ponownie ocenić praktykę ostatnich lat w
tej dziedzinie i w miarę potrzeby skorygować ją lub ściślej określić.
Gdzie z racji prawdziwej konieczności tego rodzaju nadzwyczajni
szafarze są liczniej wyznaczani, biskup diecezjalny powinien wydać
szczegółowe normy, w których, uwzględniając tradycję
Kościoła, zgodnie z przepisami prawa winien ustalić sposób
wykonywania tej funkcji.
2. GŁOSZENIE SŁOWA BOŻEGO
161.
Jak już zostało powiedziane, homilia podczas Mszy świętej ze względu
na swoje znaczenie i naturę jest zarezerwowana kapłanowi lub
diakonowi[260].
Co do pozostałych form przepowiadania, jeśli w określonych
okolicznościach domaga się tego konieczność albo gdy to w
szczególnych przypadkach zaleca pożytek, do przepowiadania w
kościele lub w kaplicy poza Mszą świętą można dopuścić wiernych
świeckich, zgodnie z przepisami prawa[261].
Może to mieć miejsce jedynie z powodu małej liczby wyświęconych
szafarzy w niektórych miejscach w celu ich uzupełnienia; z
tego całkowicie wyjątkowego przypadku nie wolno czynić zwyczaju ani
uważać go za autentyczną promocję laikatu[262].
Ponadto wszyscy powinni pamiętać, że władza na tego rodzaju
zezwolenie należy do ordynariuszy miejsca i to jedynie jednorazowo
(ad actum), nie zaś do innych, nawet prezbiterów lub
diakonów.
3. CELEBRACJE SZCZEGÓLNE – ODBYWAJĄCE SIĘ PODCZAS NIEOBECNOŚCI KAPŁANA
162.
W dzień, który się nazywa dniem Pańskim, Kościół
wiernie wspólnie się gromadzi, aby wspominać zmartwychwstanie
Pana oraz całe misterium paschalne zwłaszcza przez sprawowanie Mszy
świętej[263].
Albowiem nie zbuduje się (
) żadnej wspólnoty
chrześcijańskiej, jeżeli nie jest ona zakorzeniona w celebracji
Najświętszej Eucharystii[264].
Stąd lud chrześcijański ma prawo, aby dla jego dobra sprawowana była
Eucharystia w niedziele i święta obowiązujące oraz inne ważniejsze
dni świąteczne, a w miarę możliwości nawet codziennie. Dlatego tam,
gdzie w niedzielę trudno zorganizować sprawowanie Mszy w kościele
parafialnym lub w innej wspólnocie wiernych, biskup
diecezjalny w łączności ze swoim prezbiterium winien w odpowiedni
sposób zaradzić tej sytuacji[265].
Wśród tych możliwych rozwiązań najważniejsze będą: wezwanie do
tego innych kapłanów albo udanie się wiernych w celu
uczestniczenia w tajemnicy Eucharystii do najbliższego im kościoła[266].
163.
Wszyscy kapłani, którym dla dobra innych zostało
powierzone kapłaństwo i Eucharystia[267],
powinni pamiętać, że są zobowiązani stworzyć okazję wszystkim
wiernym, aby mogli wypełnić obowiązek uczestniczenia we Mszy
niedzielnej[268].
Ze swojej strony, wierni świeccy mają prawo, by żaden kapłan, jeśli
nie zachodzi rzeczywista przeszkoda, nigdy nie odmawiał sprawowania
Mszy dla dobra ludu lub nie sprzeciwiał się, gdy będzie sprawowana
przez innego kapłana, jeśli wierni nie mogą w inny sposób
wypełnić obowiązku uczestniczenia we Mszy w niedzielę oraz inne
ustalone święta.
164.
Jeżeli z braku świętego szafarza albo z innej poważnej
przyczyny nie można uczestniczyć w Eucharystii[269],
lud chrześcijański ma prawo, aby biskup diecezjalny w miarę
możliwości zatroszczył się o zorganizowanie w niedzielę jakiejś
celebracji dla samej wspólnoty zgodnie z jego autorytetem i z
przepisami kościelnymi. Jednakże tego rodzaju szczególne
celebracje niedzielne zawsze należy uważać za coś całkowicie
nadzwyczajnego. Zadaniem więc wszystkich, zarówno diakonów,
jak wiernych świeckich, którym biskup diecezjalny zleci
wypełnianie funkcji w takich celebracjach, będzie (
) troska
o nieustanne podtrzymywanie we wspólnocie prawdziwego «głodu»
Eucharystii, który sprawi, iż nie zostanie zmarnowana żadna
okazja do odprawiania Mszy świętej, dzięki skorzystaniu chociażby z
okazjonalnej obecności kapłana[270].
165.
Należy starannie unikać wszelkiego pomieszania między tego rodzaju
zgromadzeniami a celebracją eucharystyczną[271].
Biskupi diecezjalni powinni więc roztropnie rozstrzygnąć, czy na tych
zgromadzeniach powinna być udzielana Komunia święta. W celu
zapewnienia szerszej współpracy w tej dziedzinie jest
korzystne, aby sprawa ta została określona przez Konferencję
Episkopatu i aby znaleziono rozwiązanie, które musi uzyskać
zatwierdzenie Stolicy Apostolskiej za pośrednictwem Kongregacji
ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Ponadto w przypadku
nieobecności kapłana i diakona lepiej będzie podzielić wypełnianie
różnych funkcji między wielu wiernych, niż gdyby jeden wierny
świecki sam kierował całą celebracją. Nie wypada nigdy mówić,
że jakiś wierny świecki przewodniczy celebracji.
166.
Podobnie biskup diecezjalny, do którego wyłącznie należy
podejmowanie decyzji, nie powinien łatwo zezwalać, aby takie
celebracje, zwłaszcza jeśli rozdaje się na nich również
Komunię świętą, odbywały się w dni powszednie, a przede wszystkim w
miejscach, gdzie w poprzednią lub następną niedzielę Msza mogła być
lub będzie mogła być sprawowana. Usilnie prosi się kapłanów,
by w miarę możliwości codziennie odprawiali Mszę świętą dla ludu w
jednym z kościołów im powierzonych.
167.
Podobnie też nie można myśleć o zastąpieniu Mszy świętej
niedzielnej ekumenicznymi celebracjami słowa Bożego lub spotkaniami
modlitewnymi razem z chrześcijanami należącymi do (…) Wspólnot
kościelnych czy też uczestnictwem w ich służbie liturgicznej[272].
Jeśli więc z powodu naglącej potrzeby biskup diecezjalny pozwoli
jednorazowo (ad actum) na uczestnictwo katolików w tego
rodzaju spotkaniu modlitewnym, duszpasterze powinni czuwać, aby wśród
wiernych katolików nie powstało nieporozumienie dotyczące
konieczności uczestniczenia we Mszy nakazanej również w tych
okolicznościach w innej godzinie dnia[273].
4. KAPŁANI WYDALENI ZE STANU DUCHOWNEGO
168.
Duchowny, który utracił stan duchowny zgodnie z
przepisami prawa (
) ma zakaz wykonywania władzy święceń[274].
Nie wolno mu więc pod żadnym pretekstem sprawować sakramentów,
z zachowaniem jedynie określonego w prawie wyjątku[275].
Nie wolno też wiernym prosić go o celebrację, kiedy nie ma słusznej
przyczyny, która na to zezwala, zgodnie z przepisem kan.
1335[276].
Ponadto zabrania się tym osobom głoszenia homilii[277]
oraz przyjmowania kiedykolwiek jakiegoś zadania lub funkcji podczas
sprawowania świętej liturgii, aby wśród wiernych nie powstało
zamieszanie, a prawda nie została zaciemniona.
PRZYPISY:
[247]
Por. Kongr. ds. Duchowieństwa i inne, Instr. Ecclesiae de
mysterio, Zasady teologiczne, nr 3: AAS 89 (1997) 859.
[248]
KPK, kan. 900 § 1; por. Sobór Laterański IV, 11-30
listopada 1215, rozdz. 1: DS 802; Klemens VI, List do Mekhitara,
katolikosa Armenii Super quibusdam,29 września 1351:
DS 1084; Sobór Trydencki, Sesja XXIII, 15 lipca 1563, Nauka
i kanony osakramencie święceń,
rozdz. 4: DS 1767-1770; Pius XII, Enc. Mediator Dei: AAS 39
(1947) 553.
[249]
Por. KPK, kan. 230 § 3; Jan Paweł II, Przemówienie na
sympozjum poświęconym «Współpracy laikatu w
duszpasterskiej posłudze kapłanów», 22 kwietnia
1994, nr 2, L’Osservatore Romano,23
kwietnia 1994; Kongr. ds. Duchowieństwa i inne, Instr. Ecclesiae
de mysterio, Wstęp: AAS 89 (1997) 852-856.
[250]
Por. Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio,
nry 53-54: AAS83 (1991)
300-302; Kongr. ds. Duchowieństwa i inne, Instr. Ecclesiae
de mysterio, Wstęp: AAS 89 (1997) 852-856.
[251]
Por. DM nr 17; Jan Paweł II, Enc. Redemptoris missio, nr 73:
AAS 83 (1991) 321.
[252]
Por. Kongr. ds. Duchowieństwa i inne, Instr. Ecclesiae de
mysterio, Wskazówki praktyczne, art.
8 § 2: AAS 89 (1997) 872.
[253]
Por. Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de
Eucharistia, nr 32: AAS 95 (2003) 455.
[254]
KPK, kan. 900 § 1.
[255]
Por. tamże, kan. 910 § 1; por. Jan Paweł II, List Dominicae
Cenae, nr 11: AAS 72 (1980) 142; Kongr. ds. Duchowieństwa i
inne, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wskazówki
praktyczne, art. 8 § 1: AAS 89 (1997)
870-871.
[256]
Por. KPK, kan. 230 § 3.
[257]
Por. Św. Kongr. ds. Dysc. Sakram., Instr. Immensae
caritatis, nr 1: AAS 65 (1973) 264; Paweł. VI, List apost. motu
proprio Ministeria quaedam, 15 sierpnia 1972: AAS 64 (1972)
32; Missale Romanum, Appendix III: Ritus ad deputandum ministrum
sacrae Communionis ad actum distribuendae, p. 1253; Kongr. ds.
Duchowieństwa i inne, Instr. Ecclesiae de mysterio, art. 8 §
2: AAS 89 (1997) 871.
[258]
Por. Św. Kongr. ds. Sakram. i Kultu Bożego, Instr. Inaestimabile
donum, nr 10: AAS 72 (1980) 336; Pap. Komisja ds. Autent.
Interpr. KPK,
Responsio ad propositum dubium, 11
lipca 1984: AAS 76 (1984) 746.
[259]
Por. Św. Kongr. ds. Dysc. Sakram. , Instr. Immensae
caritatis, nr 1: AAS 65 (1973) 264-271, tu 265-266; Pap.
Komisja ds.
Autent. Interpr. KPK, Responsio
ad propositum dubium, 1 czerwca 1988: AAS 80 (1988) 1373; Kongr.
ds. Duchowieństwa i inne, Instr. Ecclesiae de mysterio,
Wskazówki praktyczne, art. 8 § 2:
AAS 89 (1997) 871.
[260]
Por. KPK, kan. 767 § 1.
[261]
Por. tamże, kan. 766.
[262]
Por. Kongr. ds. Duchowieństwa i inne, Instr. Ecclesiae de
mysterio, Wskazówki praktyczne, art.
2 §§ 3-4: AAS 89 (1997) 865.
[263]
Por. Jan Paweł II, List apost. Dies Domini, zwłaszcza nry
31-51: AAS 90 (1998) 713-766, tu 731-746; Jan Paweł II, List apost.
Novo millennio ineunte,6 stycznia 2001, nry 35-36:
AAS 93 (2001) 290-292; Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de
Eucharistia, nr 41: AAS 95 (2003) 460-461.
[264]
DP nr 6; por. Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de
Eucharistia, nry 22, 33: AAS 95 (2003) 448, 455-456.
[265]
Por. Św. Kongr. Obrzędów, Instr. Eucharisticum
mysterium, nr 26: AAS 59 (1967) 555-556; Kongr. ds. Kultu
Bożego, Dyrektorium dot. celebracji niedzielnych pod nieobecność
kapłana Christi Ecclesia, 2 czerwca 1988, nry 5 i 25,
Notitiae 24 (1988) 366-378, tu 367, 372.
[266]
Por. Kongr. ds. Kultu Bożego, Dyrektorium dot. celebracji
niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi Ecclesia, nr 18,
Notitiae 24 (1988) 370.
[267]
Por. Jan Paweł II, List Dominicae Cenae, nr 2: AAS 72 (1980)
116.
[268]
Por. Jan Paweł II, List apost. Dies Domini,
nr 49: AAS 90 (1998) 744; Enc. Ecclesia de Eucharistia,
nr 41: AAS 95 (2003) 460-461; KPK, kan. 1246-1247.
[269]
KPK, kan. 1248 § 2; por. Kongr. ds. Kultu Bożego, Dyrektorium
dot. celebracji niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi
Ecclesia, nry 1-2, Notitiae 24 (1988) 366.
[270]
Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de Eucharistia,
nr 33: AAS 95 (2003) 455-456.
[271]
Por. Kongr. ds. Kultu Bożego, Dyrektorium dot. celebracji
niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi Ecclesia, nr 22,
Notitiae 24 (1988) 371.
[272]
Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de Eucharistia,
nr30: AAS 95 (2003) 453-454;
por. Pap. Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan,
Dyrektorium o stosowaniu zasad i norm dotyczących ekumenizmu La
recherche de l’unité, 25 marca
1993, nr 115: AAS 85 (1993) s.1039-1119, tu 1085.
[273]
Por. Pap. Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan, Dyrektorium o
stosowaniu zasad i norm dotyczących ekumenizmu La recherche de
l’unité, nr 115: AAS 85 (1993) 1085.
[274]
KPK, kan.
292; por. Pap. Rada ds.
Interpret. Tekstów Prawnych,
Declaratio de recta interpretatione can. 1335, secundae partis,
C.I.C., 15 maja 1997, nr 3: AAS 90 (1998) 64.
[275]
Por. KPK, kan. 976; 986 § 2.
[276]
Por.
Pap. Rada ds. Interpret.
Tekstów Prawnych,
Declaratio de recta interpretatione kan. 1335, secundae partis,
C.I.C., 15 maja 1997, nry 1-2: AAS 90 (1998) 63-64.
[277]
Odnośnie do kapłanów, którzy otrzymali dyspensę od
celibatu por. Kongr. Nauki Wiary, Normy dyspensowania od celibatu
kapłańskiego, 14 października 1980, art. 5 [tekst polski W trosce
o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966-1994,
Tarnów 1995, s. 153]; por. Kongr. ds. Duchowieństwa i inne,
Instr. Ecclesiae de mysterio, Wskazówki praktyczne,
art. 3 § 5: AAS 89 (1997) 865.
opr. mg/mg
|