|
Artykuł 1
Konieczność stosowania właściwej terminologii
W przemówieniu skierowanym do uczestników sympozjum na temat „Udział wiernych świeckich w duszpasterskiej posłudze kapłanów” Ojciec Święty zwrócił uwagę na konieczność uściślenia i rozgraniczenia różnych znaczeń, jakie termin „posługa” (ministerium) może przyjmować w języku teologii i prawa kanonicznego[53].
§ 1. „Od pewnego czasu rozpowszechnił się zwyczaj nazywania 'posługą' nie tylko tych officia (urzędów) i munera (funkcji), które sprawują kapłani na mocy sakramentu święceń, ale także tych, które na mocy kapłaństwa wszystkich ochrzczonych sprawują wierni świeccy. Kwestia nazewnictwa staje się jeszcze bardziej złożona, gdy przyznaje się wszystkim wiernym prawo do wykonywania – zastępczo i na mocy oficjalnego upoważnienia udzielonego przez pasterzy – pewnych funkcji typowych raczej dla duchownych, które wszakże nie wymagają przyjęcia święceń. Należy stwierdzić, że język staje się chwiejny i niejasny, a zatem nieprzydatny do wyrażania nauki wiary, gdy w jakikolwiek sposób przesłania różnicę 'istoty, a nie tylko stopnia', jaka istnieje między kapłaństwem wynikającym z chrztu a kapłaństwem sakramentalnym”[54].
§ 2. „Jeśli w niektórych przypadkach objęto terminem 'posługa' (ministerium) także munera właściwe dla wiernych świeckich, to dlatego że i one są na swój sposób udziałem w jedynym kapłaństwie Chrystusa. Natomiast officia powierzane są im tymczasowo, wyłącznie na podstawie upoważnienia udzielonego przez Kościół. Jedynie trwała więź z jedyną i pierwotną 'posługą Chrystusa' (…) pozwala w pewnej mierze stosować termin 'posługa' także do wiernych świeckich bez popadania w dwuznaczność, to znaczy w taki sposób, że nie jest to odbierane i przeżywane jako wyraz nieuprawnionej aspiracji do 'posługi sakramentalnej' albo jako stopniowe zanikanie jej odrębności.
W tym pierwotnym sensie termin 'posługa' (servitium) oznacza po prostu działalność, przez którą członkowie Kościoła kontynuują w Kościele i na całym świecie 'misję i posługę' Chrystusa. Kiedy natomiast termin ten używany jest w sposób zróżnicowany na określenie i dla porównania różnych munera i officia, należy bardzo wyraźnie przypomnieć, że jedynie na mocy sakramentu święceń zyskuje on owo pełne i jedyne znaczenie, jakie zawsze przypisywała mu Tradycja”[55].
§ 3. Wierny świecki nie mający święceń może określać się mianem „szafarza nadzwyczajnego” tylko i wyłącznie wówczas, gdy zostaje powołany przez kompetentny autorytet do wykonywania – i to jedynie z tytułu zastępstwa – zadań, o których mowa w kan. 230, § 3[56] oraz w kan. 943 i 1112. Może oczywiście posługiwać się także konkretnym terminem, którym prawo kanoniczne określa powierzoną mu funkcję, takim jak katecheta, akolita, lektor itp.
Tymczasowe upoważnienie do wykonywania funkcji liturgicznych, o których mowa w kan. 230, § 2, nie nadaje wiernemu nie mającemu święceń żadnego szczególnego tytułu[57].
Nie jest zatem godziwe, aby wierni nie wyświęceni przyjmowali takie tytuły, jak na przykład „duszpasterz”, „kapelan”, „koordynator” czy „moderator” ani też inne, mogące zatrzeć różnicę między ich rolą a rolą pasterza, którym jest wyłącznie biskup i kapłan[58].
Artykuł 2
Posługa słowa[59]
§ 1. Treścią tej posługi jest „kaznodziejstwo, katecheza i wszelkie nauczanie chrześcijańskie, w którym homilia liturgiczna winna mieć szczególne miejsce”[60].
Sprawowanie tych funkcji należy przede wszystkim do biskupa diecezjalnego, który w swoim Kościele jest kierownikiem całej posługi słowa[61], a także do kapłanów – jego współpracowników[62]. Posługę tę sprawują również diakoni pozostający we wspólnocie z biskupem i jego prezbiterium[63].
§ 2. Wierni nie mający święceń uczestniczą – w sposób zgodny ze swoją naturą – w prorockiej funkcji Chrystusa, zostają ustanowieni Jego świadkami i obdarzeni zmysłem wiary oraz łaską słowa. Wszyscy są powołani, aby stawać się coraz bardziej „potężnymi głosicielami wiary w rzeczy, których się spodziewają (por. Hbr 11, 1)”[64]. Dzisiaj zwłaszcza dzieło katechezy zależy w wielkiej mierze od ich zaangażowania i poświęcenia w służbie Kościoła.
Dlatego wierni, a w szczególności członkowie instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego mogą być powoływani do współpracy – w formach określonych przez prawo – w sprawowaniu posługi słowa[65].
§ 3. Aby pomoc, o której mowa w § 2, była skuteczna, należy pamiętać o pewnych warunkach, które jej dotyczą.
Kan. 766 KPK określa warunki, w jakich kompetentny autorytet może zezwolić wiernym nie wyświęconym na głoszenie słowa in ecclesia vel oratorio. Już sama zastosowana tu formuła – admitti possunt – uwypukla fakt, że w żadnym przypadku nie może tu być mowy o prawie własnym, jakie przysługuje biskupom[66], ani o uprawnieniu, jakie mają kapłani lub diakoni[67].
Warunki, na jakich można udzielić takiego zezwolenia – „jeśli w określonych okolicznościach domaga się tego konieczność albo gdy to w szczególnych wypadkach zaleca pożytek” – podkreślają jego wyjątkowość. Kan. 766 stanowi ponadto, że należy zawsze postępować iuxta Episcoporum conferentiae praescripta. W tej ostatniej klauzuli cytowany kanon wskazuje zasadniczą podstawę, na jakiej ma się opierać rozeznanie rzeczywistej „konieczności” lub „użyteczności” w konkretnych przypadkach, jako że wspomniane przepisy Konferencji Episkopatu, które muszą uzyskać recognitio Stolicy Apostolskiej, winny wymieniać stosowne kryteria rozeznania, aby dopomóc biskupowi diecezjalnemu w podejmowaniu właściwych decyzji duszpasterskich, związanych z samą naturą urzędu biskupiego.
§ 4. Gdy w określonych regionach występuje niedobór szafarzy wyświęconych, mogą powstać sytuacje trwałej i obiektywnej konieczności lub użyteczności, które zalecają dopuszczenie wiernych nie wyświęconych do głoszenia słowa.
Wierni świeccy nie wyświęceni mogą być dopuszczeni do głoszenia słowa w kościołach i oratoriach w zastępstwie szafarzy wyświęconych lub dla szczególnych powodów wskazujących na ich użyteczność w konkretnych przypadkach, przewidzianych przez powszechne prawodawstwo Kościoła albo przez Konferencje Episkopatów; nie może to zatem stać się zwyczajną praktyką ani nie powinno uchodzić za wyraz autentycznej promocji laikatu.
§ 5. Zwłaszcza w ramach formacji przygotowującej do przyjęcia sakramentów katecheci powinni wzbudzać zainteresowanie katechizowanych rolą i postacią kapłana jako jedynego szafarza świętych misteriów, do których się przygotowują.
Artykuł 3
Homilia
§ 1. Homilia, szczególnie doniosła forma przepowiadania, „qua per anni liturgici cursum ex textu sacro fidei mysteria et normae vitae christianae exponuntur”[68], jest częścią samej liturgii.
Dlatego głoszenie homilii podczas liturgii eucharystycznej winno być zastrzeżone dla szafarza wyświęconego – kapłana lub diakona[69]. Wykluczeni zostają wierni nie wyświęceni, nawet jeśli pełnią funkcję tak zwanych „asystentów duszpasterskich” lub katechetów w łonie jakiejkolwiek wspólnoty czy stowarzyszenia. Nie jest bowiem istotne to, że ktoś posiada ewentualnie większą zdolność przemawiania lub zdobył lepsze przygotowanie teologiczne, ale fakt, iż funkcja ta jest zastrzeżona dla osoby, która otrzymała sakrament święceń, przez co nawet biskup diecezjalny nie ma prawa dyspensować od tego przepisu kanonicznego[70], jako że nie jest to ustawa czysto dyscyplinarna, lecz dotycząca funkcji nauczania i uświęcania, ściśle ze sobą powiązanych.
Niedopuszczalna jest zatem praktyka, stosowana w pewnych okolicznościach, powierzania homilii seminarzystom studiującym teologię, jeszcze nie wyświęconym[71]. Nie można bowiem traktować homilii jako ćwiczenia przygotowującego do przyszłej posługi.
Należy przyjąć, że kan. 767, § 1 znosi jakiekolwiek wcześniejsze przepisy, które dopuszczały wiernych nie wyświęconych do głoszenia homilii podczas liturgii Mszy św.[72].
§ 2. Dopuszczalne jest wprowadzenie do liturgii krótkiego komentarza, pozwalającego ją lepiej zrozumieć, a także – w wyjątkowych przypadkach – ewentualnych świadectw, które powinny być zawsze dostosowane do przepisów liturgicznych i składane podczas liturgii eucharystycznych sprawowanych ze szczególnych okazji (np. dzień seminarium, dzień chorego itp.), jeśli rzeczywiście mogą one być przydatne do zobrazowania homilii wygłoszonej jak zwykle przez celebransa. Te komentarze i świadectwa nie powinny przybierać takiej formy, która zatarłaby różnicę między nimi a homilią.
§ 3. Możliwość „dialogu” podczas homilii[73] może być czasem roztropnie wykorzystywana przez kapłana sprawującego Mszę św. jako forma objaśnienia, co jednak nie oznacza złożenia na innych obowiązku głoszenia słowa.
§ 4. Poza Mszą św. wierni nie wyświęceni mogą głosić homilię w sposób zgodny z prawem lub z przepisami liturgicznymi oraz przy zachowaniu klauzul w nich zawartych.
§ 5. Głoszenia homilii nie można w żadnym przypadku powierzać kapłanom lub diakonom, którzy utracili stan duchowny lub porzucili sprawowanie posługi kapłańskiej[74].
Artykuł 4
Proboszcz i parafia
Wierni nie wyświęceni mogą skutecznie współpracować z pasterską posługą duchownych – co potwierdzają liczne chwalebne przykłady – w parafiach, w szpitalach i domach opieki, w szkołach, więzieniach, ordynariatach wojskowych itp. Nadzwyczajną formę takiej współpracy, przewidzianą w określonych okolicznościach, reguluje kan. 517, § 2.
§ 1. Właściwe zrozumienie i zastosowanie tego kanonu, według którego „si ob sacerdotum penuriam Episcopus dioecesanus aestimaverit participationem in exercitio curae pastoralis paroeciae concredendam esse diacono aliive personae sacerdotali charactere non insignitae aut personarum communitati, sacerdotem constituat aliquem qui, potestatibus et facultatibus parochi instructus, curam pastoralem moderetur”, wymaga, aby przy podejmowaniu takich nadzwyczajnych decyzji przestrzegać skrupulatnie klauzul zawartych w kanonie, a mianowicie:
a) ob sacerdotum penuriam – a nie dla wygody albo w ramach mgliście rozumianej „promocji laikatu” itp.
b) z zachowaniem zasady, że mowa tu o participatio in exercitio curae pastoralis, a nie o kierowanie, koordynowanie, przewodzenie lub zarządzanie parafią, te zadania bowiem – w myśl kanonu – może wykonywać jedynie kapłan.
Właśnie dlatego, że mają to być przypadki wyjątkowe, należy najpierw rozważyć możliwość posłużenia się – na przykład – kapłanami w podeszłym wieku, ale jeszcze sprawnymi, albo powierzenia kilku parafii jednemu kapłanowi lub „coetus sacerdotum”[75].
Nie należy w każdym razie zapominać, że cytowany kanon przyznaje w takich sytuacjach pierwszeństwo diakonowi.
Same przepisy kanoniczne potwierdzają jednak zasadę, że te formy udziału w opiece pasterskiej nad parafią nie mogą w żaden sposób zastąpić urzędu proboszcza. Przepisy stanowią mianowicie, że również w tych wyjątkowych sytuacjach „Episcopus dioecesanus (…) sacerdotem constituat aliquem qui, potestatibus et facultatibus parochi instructus, curam pastoralem moderetur”. Urząd proboszcza bowiem można ważnie powierzyć wyłącznie kapłanowi (por. kan. 521, § 1), także w sytuacji obiektywnego niedoboru osób duchownych[76].
§ 2. W związku z tym należy także pamiętać, że proboszcz jest właściwym pasterzem powierzonej mu parafii[77] i pozostaje nim aż do chwili, gdy przestaje pełnić swój urząd pasterski[78].
Zrzeczenie się urzędu przez proboszcza z powodu ukończenia 75 lat życia nie oznacza ipso facto, że przestaje on pełnić swój urząd pasterski. Następuje to dopiero wówczas, gdy biskup diecezjalny – po roztropnym rozważeniu wszystkich okoliczności – przyjmie ostatecznie jego rezygnację, zgodnie z kan. 538, § 3, i powiadomi go o tym na piśmie[79]. W sytuacji braku kapłanów, jaki występuje w niektórych regionach, wskazane jest wręcz zachowanie w tej sprawie szczególnej roztropności.
Ponadto, ze względu na prawo każdego kapłana do wykonywania funkcji związanych z przyjętymi święceniami należy pamiętać, że jeśli nie istnieją poważne motywy zdrowotne lub dyscyplinarne, ukończenie przez kapłana 75 roku życia nie zobowiązuje biskupa diecezjalnego do przyjęcia jego dymisji. Zasada ta ma również zapobiegać funkcjonalistycznemu pojmowaniu posługi kapłańskiej[80].
Artykuł 5
Struktury współpracy w Kościele partykularnym
Struktury te, które okazały się potrzebne i pomyślnie zdały egzamin w procesie odnowy Kościoła zaleconej przez Sobór Watykański II, a następnie zostały skodyfikowane przez ustawodawstwa kanoniczne, są formą aktywnego współuczestnictwa w życiu i misji Kościoła jako wspólnoty.
§ 1. Przepis kanoniczny dotyczący rady kapłańskiej określa, którzy kapłani mogą być jej członkami[81]. Udział w niej jest zastrzeżony dla kapłanów, ponieważ opiera się na wspólnym udziale biskupa i kapłanów w jednym kapłaństwie i posłudze[82].
Nie mają w niej zatem czynnego ani biernego prawa głosu diakoni ani wierni nie wyświęceni, nawet jeśli są współpracownikami kapłanów, a także kapłani, którzy utracili stan duchowny lub porzucili sprawowanie posługi kapłańskiej.
§ 2. Rada duszpasterska, diecezjalna lub parafialna[83], oraz rada parafialna ds. ekonomicznych[84], których członkami są także wierni nie wyświęceni, posiadają jedynie głos doradczy i nie mogą w żaden sposób stać się instytucjami podejmującymi wiążące decyzje. Na członków tych rad mogą zostać wybrani tylko ci wierni, którzy spełniają wymagania określone przez przepisy kanoniczne[85].
§ 3. Właściwym przewodniczącym rady parafialnej jest proboszcz. Decyzje powzięte przez radę parafialną zgromadzoną bez udziału proboszcza jako przewodniczącego albo wbrew jego woli są zatem nieważne, czyli nie mają mocy prawnej[86].
§ 4. Wszystkie rady diecezjalne mogą ważnie wyrazić aprobatę dla decyzji biskupa tylko wówczas, gdy taka aprobata jest jednoznacznie wymagana przez prawo.
§ 5. Jeśli wymagają tego lokalne okoliczności, ordynariusze mogą powołać specjalne zespoły studyjne lub grupy ekspertów w celu rozważenia konkretnych problemów. Nie mogą one jednak stawać się instytucjami równorzędnymi ani podważać autorytetu diecezjalnych rad kapłańskich i duszpasterskich oraz rad parafialnych, ustanowionych przez powszechne prawo Kościoła w kan. 536, § 1 i 537[87]. Jeśli takie struktury powstały w przeszłości jako wyraz lokalnych zwyczajów lub pod wpływem szczególnych okoliczności, należy podjąć stosowne kroki, aby dostosować je do wymogów obowiązującego prawodawstwa kościelnego.
§ 6. Wikariusze rejonowi, zwani także dziekanami, archiprezbiterami lub jeszcze inaczej, oraz osoby działające w ich zastępstwie – „prowikariusze”, „prodziekani” itp. – muszą być zawsze kapłanami[88].Dlatego osoba, która nie jest kapłanem, nie może być ważnie powołana na takie stanowiska.
Artykuł 6
Obrzędy liturgiczne
§ 1. Czynności liturgiczne mają wyraźnie objawiać uporządkowaną jedność Ludu Bożego jako organicznej wspólnoty[89], a więc winny ukazywać ścisłe powiązanie między sprawowaną czynnością liturgiczną a naturą Kościoła, wyrażoną w jego organicznej strukturze.
Dzieje się tak, gdy wszyscy uczestnicy liturgii z wiarą i pobożnością spełniają właściwe sobie zadania.
§ 2. W trosce o ochronę kościelnej tożsamości każdego, także w tej dziedzinie należy usunąć różnego rodzaju nadużycia sprzeczne z dyspozycją kan. 907, wedle którego podczas liturgii eucharystycznej diakoni ani wierni nie wyświęceni nie mogą wypowiadać słów modlitwy liturgicznej ani żadnych innych formuł zastrzeżonych dla celebrującego kapłana – zwłaszcza modlitwy eucharystycznej i doksologii końcowej – a także wykonywać czynności i gestów właściwych dla celebransa. Jest też poważnym nadużyciem, jeśli wierny nie wyświęcony przejmuje faktycznie funkcję „przewodniczenia” Eucharystii, pozostawiając kapłanowi jedynie minimum czynności, które gwarantują jej ważność.
W świetle tej samej zasady niedopuszczalne jest, aby podczas obrzędów liturgicznych osoby nie wyświęcone używały paramentów liturgicznych zastrzeżonych dla kapłanów lub diakonów (stuły, ornatu albo dalmatyki).
Należy starannie unikać nawet najdrobniejszych nieporozumień, jakie mogłyby się pojawić w następstwie zachowań niepoprawnych z punktu widzenia liturgii. Podobnie jak wyświęceni szafarze winni pamiętać o obowiązku wdziewania wszystkich przepisanych szat liturgicznych, tak też wierni nie wyświęceni nie mogą czynić tego, co do nich nie należy.
Aby zachować rozgraniczenie między liturgią sakramentalną sprawowaną pod przewodnictwem kapłana lub diakona a innymi aktami podejmowanymi lub prowadzonymi przez wiernych nie wyświęconych, w tych ostatnich należy koniecznie stosować wyraźnie odmienne formuły.
Artykuł 7
Obrzędy niedzielne sprawowane bez kapłana
§ 1. Z powodu braku kapłanów lub diakonów w niektórych miejscach wierni nie wyświęceni przewodniczą obrzędom niedzielnym[90]. Ta ważna, ale zarazem delikatna posługa sprawowana jest zgodnie z duchem i z dyspozycjami specjalnych przepisów, wydanych przez kompetentną władzę kościelną[91]. Aby przewodniczyć tego rodzaju obrzędom, wierny nie wyświęcony musi otrzymać specjalne upoważnienie od biskupa, który winien udzielić mu stosownych wskazań dotyczących czasu trwania, miejsca i warunków oraz wyznaczyć kapłana odpowiedzialnego.
§ 2. Tego rodzaju obrzędy, w których należy używać tekstów zatwierdzonych przez kompetentną władzę kościelną, pozostają zawsze rozwiązaniem tymczasowym[92]. Zabrania się wprowadzać do ich struktury elementów właściwych dla liturgii Najświętszej Ofiary, zwłaszcza „modlitwy eucharystycznej”, choćby tylko w formie narratywnej, aby nie wprowadzać w błąd wiernych[93]. W tym celu należy też przypominać zawsze uczestnikom tych obrzędów, że nie zastępują one Ofiary eucharystycznej oraz że obowiązek niedzielny można wypełnić tylko przez udział we Mszy św.[94]. Gdy pozwalają na to odległości i warunki fizyczne, należy zachęcać wiernych i pomagać im, aby w miarę możliwości starali się wypełnić obowiązek niedzielny.
Artykuł 8
Nadzwyczajny szafarz komunii św.
Wierni nie wyświęceni już od dłuższego czasu współpracują z szafarzami wyświęconymi w różnych dziedzinach duszpasterstwa, aby „wierni coraz głębiej poznawali niepojęty dar Eucharystii oraz by coraz pełniej mogli zaznawać skuteczności jego zbawczego działania”[95].
Jest to posługa liturgiczna odpowiadająca na rzeczywiste potrzeby wiernych, ustanowiona przede wszystkim z myślą o chorych oraz o zgromadzeniach liturgicznych, podczas których bardzo liczni wierni pragną przyjąć komunię św.
§ 1. Należy jednak właściwie stosować przepisy kanoniczne dotyczące nadzwyczajnego szafarza komunii św., aby nie wywoływać nieporozumień. Stanowią one, że zwyczajnym szafarzem komunii św. jest biskup, prezbiter i diakon[96], natomiast szafarzami nadzwyczajnymi są zarówno oficjalnie ustanowieni akolici, jak wierni upoważnieni do tego zgodnie z kan. 230, § 3[97].
Jeżeli nakazuje to rzeczywista potrzeba, wierny nie wyświęcony może zostać upoważniony przez biskupa, ad actum vel ad tempus lub też na stałe, aby jako szafarz nadzwyczajny rozdzielał komunię św. także poza liturgią eucharystyczną, stosując przy tym specjalną liturgiczną formułę błogosławieństwa. W wyjątkowych i nieprzewidzianych przypadkach takiego upoważnienia może udzielić ad actum kapłan przewodniczący liturgii eucharystycznej[98].
§ 2. Szafarz nadzwyczajny może rozdzielać komunię św. podczas liturgii eucharystycznej tylko w sytuacji, gdy szafarze wyświęceni są nieobecni albo gdy ci ostatni, chociaż obecni, nie mogą tego czynić z powodu jakichś rzeczywistych przeszkód[99]. Może pełnić tę funkcję także wówczas, gdy z powodu szczególnie licznego udziału wiernych, którzy pragną przyjąć komunię św., oraz braku dostatecznej liczby szafarzy wyświęconych liturgia eucharystyczna nadmiernie by się przedłużyła[100].
Funkcja ta ma charakter zastępczy i nadzwyczajny[101] oraz powinna być wykonywana zgodnie z przepisami prawa. W związku z tym jest wskazane, aby biskup diecezjalny wydał specjalne przepisy, pozostające w całkowitej zgodzie z powszechnym prawodawstwem Kościoła, które uregulują sprawy związane ze sprawowaniem tej funkcji. Należy też zadbać, aby wierny do niej wyznaczony został należycie pouczony na temat doktryny eucharystycznej, charakteru swojej posługi, przepisów, jakich należy przestrzegać ze względu na cześć należną tak wzniosłemu sakramentowi, oraz uregulowań prawnych dotyczących dopuszczania do komunii.
Aby nie wywoływać nieporozumień, należy unikać i zaprzestać określonych praktyk, które pojawiły się od pewnego czasu w niektórych Kościołach partykularnych, takich jak:
– udzielanie komunii samemu sobie, jak gdyby się było koncelebransem;
– włączanie do obrzędu odnowy przyrzeczeń kapłańskich podczas Mszy św. Krzyżma w Wielki Czwartek także innych kategorii wiernych, którzy odnawiają śluby zakonne lub zostają mianowani nadzwyczajnymi szafarzami komunii św.
– stałe korzystanie z pomocy nadzwyczajnych szafarzy podczas Mszy św. i uzasadnianie tego dowolnie rozszerzonym pojęciem „licznego udziału wiernych”.
Artykuł 9
Apostolstwo chorych
§ 1. Wierni nie wyświęceni mogą wnieść cenny wkład w tej dziedzinie[102]. Niezliczone są przykłady dzieł i czynów miłosierdzia wobec chorych, które podejmują osoby nie wyświęcone zarówno pojedynczo, jak i w różnych formach apostolatu zespołowego. Dzięki temu chrześcijanie są obecni w pierwszej linii w świecie cierpienia i choroby. Tam gdzie wierni nie wyświęceni towarzyszą cierpiącym w najtrudniejszych chwilach, winni przede wszystkim wzbudzić w nich pragnienie przyjęcia sakramentu pokuty i namaszczenia chorych, kształtując w nich należyte usposobienie i pomagając w dobrym przygotowaniu się do indywidualnej spowiedzi sakramentalnej oraz do przyjęcia sakramentu namaszczenia chorych. Jeśli wierni nie wyświęceni udzielają sakramentaliów, winni zadbać, aby ich gesty nie były odczytywane jako sprawowanie sakramentów, które są zastrzeżone tylko i wyłącznie dla biskupów i kapłanów. Osoby nie będące kapłanami nie mogą w żadnym przypadku udzielać namaszczenia ani olejem poświęconym dla namaszczenia chorych, ani nie poświęconym.
§ 2. W tym, co dotyczy udzielania tego sakramentu, prawodawstwo kanoniczne kieruje się nieomylną doktryną teologiczną i odwieczną praktyką Kościoła[103], wedle których jedynym uprawnionym szafarzem jest kapłan[104]. Przepisy te są w pełni zgodne z teologicznym misterium, którego znakiem i urzeczywistnieniem jest posługa kapłańska.
Należy umacniać świadomość, że zastrzeżenie posługi namaszczenia wyłącznie kapłanom wynika stąd, iż sakrament ten jest związany z odpuszczeniem grzechów i z godnym przyjęciem Eucharystii. Nikt inny nie może być zwyczajnym ani nadzwyczajnym szafarzem tego sakramentu, a jakiekolwiek działania sprzeczne z tą zasadą są symulacją udzielania sakramentu[105].
Artykuł 10
Asystowanie przy zawarciu małżeństwa
§ 1. Możliwość delegowania wiernych nie wyświęconych do asystowania przy zawieraniu małżeństwa może okazać się konieczna w bardzo szczególnych okolicznościach poważnego braku szafarzy wyświęconych.
Aby jednak można było skorzystać z tej możliwości, muszą być spełnione trzy warunki. Biskup diecezjalny może mianowicie udzielić takiej delegacji wyłącznie wówczas, gdy brakuje kapłanów i diakonów, oraz po uzyskaniu dla swojej diecezji pozytywnej opinii Konferencji Episkopatu i niezbędnego zezwolenia Stolicy Apostolskiej[106].
§ 2. Także w tych przypadkach należy przestrzegać przepisów kanonicznych dotyczących ważności delegacji[107] oraz godności, zdolności i usposobienia wiernego świeckiego[108].
§ 3. Poza przewidzianą przez kan. 1112 KPK nadzwyczajną sytuacją całkowitego braku kapłanów lub diakonów, którzy mogliby asystować przy zawieraniu małżeństwa, żaden wyświęcony szafarz nie może upoważnić wiernego nie wyświęconego do takiego asystowania i wiążącego się z tym pytania o zgodę małżeńską oraz przyjęcia jej w myśl kan. 1108, § 2.
Artykuł 11
Szafarz sakramentu chrztu
Godna najwyższej pochwały jest wiara, z jaką liczni chrześcijanie, działający w okresach dotkliwych prześladowań, ale także na terenach misyjnych i w przypadkach nagłej potrzeby, troszczyli się – i nadal się troszczą – o udzielanie sakramentu chrztu nowym pokoleniom w sytuacji, gdy brakuje wyświęconych szafarzy.
Poza przypadkiem nagłej potrzeby przepisy kanoniczne przewidują, że gdy szafarz wyświęcony jest nieobecny lub ma przeszkodę[109], wierny nie wyświęcony może zostać mianowany nadzwyczajnym szafarzem chrztu[110]. Należy jednak wystrzegać się nazbyt szerokiej interpretacji tego przepisu oraz unikać udzielania takiego upoważnienia na stałe.
I tak, na przykład, nieobecność lub przeszkoda, które pozwalają upoważnić godziwie wiernych nie wyświęconych do udzielania chrztu, nie mogą polegać na tym, że szafarz zwyczajny jest przeciążony pracą albo nie zamieszkuje na terenie parafii, ani też na tym, że nie jest do dyspozycji w dniu przewidzianym przez rodzinę dziecka. Nie są to wystarczające przyczyny uzasadniające wydanie upoważnienia.
Artykuł 12
Przewodniczenie nabożeństwom żałobnym
W obecnej sytuacji coraz powszechniejszej dechrystianizacji i zaniedbywania praktyk religijnych śmierć bliskiej osoby oraz nabożeństwo żałobne mogą stać się bardzo dogodną sposobnością duszpasterską do bezpośredniego spotkania wyświęconego szafarza z tymi wiernymi, którzy normalnie nie uczęszczają do kościoła.
Jest zatem pożądane, aby nawet za cenę wyrzeczeń kapłani lub diakoni osobiście przewodniczyli obrzędom żałobnym zgodnie z najlepszymi tradycjami lokalnymi, modląc się za zmarłych, a zarazem nawiązując bliższy kontakt z ich rodzinami i wykorzystując to jako sposobność do ewangelizacji.
Wierni nie wyświęceni mogą przewodniczyć nabożeństwom żałobnym tylko w przypadku rzeczywistego braku wyświęconego szafarza i z zachowaniem odpowiednich przepisów liturgicznych[111]. Do wykonywania tej funkcji powinni być dobrze przygotowani pod względem doktrynalnym i liturgicznym.
Artykuł 13
Niezbędna selekcja i właściwa formacja
W sytuacjach, gdy istnieje obiektywna konieczność powołania „zastępcy” w przypadkach wymienionych w poprzednich artykułach, powinnością kompetentnej władzy jest wybranie wiernego, który wyznaje zdrową naukę Kościoła i odznacza się przykładnym życiem. Do wykonywania tych zadań nie można zatem dopuszczać katolików, którzy nie prowadzą godziwego życia lub nie cieszą się dobrą opinią, albo których sytuacja rodzinna jest sprzeczna z nauczaniem moralnym Kościoła. Wybrani wierni muszą też posiadać odpowiednią formację, aby mogli należycie wywiązywać się z powierzonej sobie funkcji.
Niech zatem zgodnie z przepisami prawa szczegółowego pogłębiają swoją wiedzę, uczęszczając – w miarę możliwości – na kursy formacyjne, które kompetentna władza winna zorganizować w ramach Kościoła partykularnego[112], dbając o to, by nie odbywały się one w seminariach, które mają być zarezerwowane wyłącznie dla kandydatów do kapłaństwa[113], oraz by nauczana doktryna była całkowicie zgodna z Magisterium Kościoła, a nauka odbywała się w klimacie prawdziwie duchowym.
P R Z Y P I S Y
53 Por. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników sympozjum poświęconego „Współpracy wiernych świeckich w posłudze kapłańskiej”, 3: m. cyt.
54 Tamże.
55 Tamże.
56 Por. Papieska Komisja ds. Autentycznej Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego, Responsio ad propositum dubium (1 czerwca 1988): AAS 80 (1988), s. 1373.
57 Por. Papieska Rada ds. Interpretacji Tekstów Prawnych, Responsio ad propositum dubium (11 lipca 1992): AAS 86 (1994), ss. 541–542. Kiedy przewiduje się ceremonię, podczas której jakaś forma współpracy z posługą duchownych ma zostać powierzona asystentom duszpasterskim, należy zadbać, aby ceremonia ta nie zbiegała się w czasie i nie łączyła z obrzędem święceń kapłańskich oraz by nie sprawować obrzędu analogicznego do tego, jaki przewidziany jest w przypadku udzielania akolitatu lub lektoratu.
58 Dotyczy to, oprócz określeń podanych tu przykładowo, także wszystkich innych wyrażeń, które w językach różnych krajów mogą mieć sens analogiczny lub równoznaczny i wskazywać na funkcję kierowniczą, sprawowaną bezpośrednio lub w zastępstwie.
59 O różnych formach przepowiadania, por. KPK, kan. 761; Missale Romanum, Ordo lectionum Missae, Praenotanda: ed. Typica altera, Libreria Editrice Vaticana 1981.
60 Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 24.
61 Por. KPK, kan. 756, § 2.
62 Por. tamże, kan. 757.
63 Por. tamże.
64 Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 35.
65 Por. KPK, kan. 758–759; 785, § 1.
66 Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 25; KPK, kan. 763.
67 Por. KPK, kan. 764.
68 Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 52; por. KPK, kan. 767, § 1.
69 Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Catechesi tradendae (16 października 1979), 48: AAS 71 (1979), ss. 1277-1340; Papieska Komisja ds. Interpretacji Dekretów Soboru Watykańskiego, Responsio ad propositum dubium (11 stycznia 1971): AAS 63 (1971), s. 329; Kongr. ds. Kultu Bożego, Instrukcja Actio pastoralis (15 maja 1969), 6 d: AAS 61 (1969), s. 809; Institutio Generalis Missalis Romani (26 marca 1970), 41, 42, 165; Instrukcja Liturgicae instaurationes (15 września 1970), 2 a: AAS 62 (1970), s. 696; Kongr. ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Inaestimabile donum (3 kwietnia 1980), 3: AAS 72 (1980), s. 331.
70 Por. Papieska Komisja ds. Autentycznej Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego, Responsio ad propositum dubium (20 czerwca 1987): AAS 79 (1987), s. 1249.
71 Por. KPK, kan. 266, § 1.
72 Por. tamże, kan. 6, § 1, 2.
73 Por. Kongr. ds. Kultu Bożego, Dyrektorium o Mszy św. dla dzieci Pueros baptizatos (1 listopada 1973), 48: AAS 66 (1974), s. 44.
74 Na temat kapłanów, którzy otrzymali dyspensę od celibatu, por. Kongr. Nauki Wiary, Normae de dispensatione a sacerdotali coelibatu ad instantiam partis (14 października 1980), „Normae substantiales”, art. 5.
75 Por. KPK, kan. 517, § 1.
76 Dlatego też w odniesieniu do pojedynczych osób nie wyświęconych lub ich grup, którym powierzone zostało uczestnictwo w spełnianiu posługi duszpasterskiej, należy unikać używania tytułu „Przewodnik Wspólnoty” lub określeń o podobnym znaczeniu.
77 Por. KPK, kan. 519.
78 Por. tamże, kan. 538, §§ 1–2.
79 Por. tamże, kan. 186.
80 Por. Kongr. ds. Duchowieństwa, Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów Tota Ecclesia (31 stycznia 1994), 44.
81 Por. KPK, kann. 497–498.
82 Por. Sobór Wat. II, Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 7.
83 Por. KPK, kann. 514 i 536.
84 Por. tamże, kan. 537.
85 Por. tamże, kan. 512, §§ 1 i 3; Katechizm Kościoła Katolickiego, 1650.
86 Por. KPK, kan. 536.
87 Por. tamże, kan. 135, § 2.
88 Por. tamże, kan. 553, § 1.
89 Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 26–28; KPK, kan. 837.
90 Por. KPK, kan. 1248, § 2.
91 Por. tamże; Kongr. ds. Rytów, Instrukcja Inter oecumenici (26 września 1964), 37: AAS 66 (1964), s. 885; Kongr. ds. Kultu Bożego, Dyrektorium o niedzielnej celebracji w przypadku nieobecności kapłana Christi Ecclesia (10 czerwca 1988), Notitiae 263 (1988).
92 Por. Jan Paweł II, Przemówienie (5 czerwca 1993): AAS 86 (1994), s. 340.
93 Por. Kongr. ds. Kultu Bożego, Dyrektorium o niedzielnej celebracji w przypadku nieobecności kapłana Christi Ecclesia, 35: m. cyt.; por. także KPK, kan. 1378, § 2, n. 1 i § 3; kan 1384.
94 Por. KPK, kan. 1248.
95 Kongr. ds. Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Immensae caritatis (29 stycznia 1973), proemio: AAS 65 (1973), s. 264.
96 Por. KPK, 910, § 1, por. także Jan Paweł II, List Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 11: AAS 72 (1980), s. 142.
97 Por. KPK, kan. 910, § 2.
98 Por. Kongr. ds. Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Immensae caritatis, 1: m. cyt., s. 264; Missale Romanum, Appendix: Ritus ad deputandum ministrum S. Communionis ad actum distribuendae; Pontificale Romanum: De institutione lectorum et acolythorum.
99 Por. Papieska Komisja ds. Autentycznej Interpretacji Kodeksu Prawa Kanonicznego, Responsio ad propositum dubium (1 stycznia 1988): AAS 80 (1988), s. 1373.
100 Por. Kongr. ds. Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Immensae caritatis, 1: m. cyt., s. 264; Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Inestimabile donum, 10: m. cyt., s. 336.
101 Kan. 230, § 2 i § 3 KPK, stwierdza, że wymienione w nim posługi liturgiczne mogą pełnić wierni nie wyświęceni jedynie ex temporanea deputatione lub w zastępstwie.
102 Por. Rituale Romanum – Ordo Unctionis Infirmorum, praenotanda, 17: Editio typica, Vaticano 1972.
103 Por. Jk 5, 14-15; św. Tomasz, In IV Sent., d. 4, q. un.; Sobór Florencki, bulla Exsultate Deo (DS 1325); Sobór Trydencki, Doctrina de sacramento extremae unctionis, rozdz. 3 (DS 1697, 1700) i kan. 4 de extrema unctione (DS 1719); Katechizm Kościoła Katolickiego, 1516.
104 Por. KPK, 1003, § 1.
105 Por. tamże, kann. 1379 i 392, § 2.
106 Por. tamże, kan. 1112.
107 Por. tamże, kan. 1111, § 2.
108 Por. tamże, kan. 1112, § 2.
109 Por. tamże, kan. 861, § 2; Ordo baptismi parvulorum, praenotanda generalia, 16-17.
110 Por. KPK, kan. 230.
111 Por. Ordo Exsequiarum, praenotanda, 19.
112 KPK, kan. 231, § 1.
Copyright © by L'Osservatore Romano
 Napisz komentarz (0 Komentarze)
|
NAUCZANIE KOŚCIOŁA 
