|
1. Kapłaństwo powszechne i kapłaństwo urzędowe
Chrystus Jezus, Najwyższy i Wieczny Kapłan, pragnął, aby Jego jedyne i niepodzielne kapłaństwo stało się udziałem Jego Kościoła. Jest on ludem Nowego Przymierza, w którym „ochrzczeni (…) poświęceni są przez odrodzenie i namaszczenie Duchem Świętym, jako dom duchowy i święte kapłaństwo, aby przez wszystkie właściwe chrześcijaninowi uczynki składać ofiary duchowe i głosić moc Tego, który wezwał ich z ciemności do swego przedziwnego światła (por. 1 P 2, 4-10)”[19]. „Jeden tedy jest Lud Boży wybrany: 'jeden Pan, jedna wiara, jeden chrzest' (Ef 4, 5); wspólna jest godność członków wynikająca z ich odrodzenia się w Chrystusie, wspólna łaska synów, wspólne powołanie do doskonałości”[20]. Chociaż w tym „co się tyczy godności i wspólnej wszystkim wiernym działalności około budowania Ciała Chrystusowego, prawdziwa równość panuje wśród wszystkich”, niektórzy z woli Chrystusa zostają ustanowieni „nauczycielami, szafarzami tajemnic i pasterzami innych”[21]. Zarówno powszechne kapłaństwo wiernych, jak i kapłaństwo urzędowe, czyli hierarchiczne, „choć różnią się istotą, a nie stopniem tylko, są sobie jednak wzajemnie przyporządkowane; jedno i drugie bowiem we właściwy sobie sposób uczestniczy w jedynym kapłaństwie Chrystusowym”[22]. Istnieje między nimi rzeczywista jedność, ponieważ Duch Święty jednoczy Kościół we wspólnocie i w służbie oraz udziela mu różnorodnych darów hierarchicznych i charyzmatycznych[23].
O istotnej różnicy między kapłaństwem powszechnym a kapłaństwem urzędowym nie stanowi zatem kapłaństwo Chrystusa, które pozostaje jedyne i niepodzielne, ani też świętość, do której powołani są wszyscy wierni: „kapłaństwo urzędowe samo z siebie nie oznacza bowiem wyższego stopnia świętości w stosunku do powszechnego kapłaństwa wiernych; natomiast w sakramencie święceń prezbiterzy otrzymują od Chrystusa w Duchu szczególny dar, aby pomagali Ludowi Bożemu w wiernym i pełnym urzeczywistnianiu powszechnego kapłaństwa”[24]. W dziele budowania Kościoła, Ciała Chrystusa, zostaje zachowana różnorodność członków i funkcji, ale jeden jest Duch, który dla pożytku Kościoła rozdziela swoje wielorakie dary z hojnością dorównującą Jego bogactwu i potrzebom posługiwania (por. 1 Kor 12, 1-11)[25].
Różnica polega na sposobie uczestnictwa w kapłaństwie Chrystusa i jest istotna w tym sensie, że „podczas gdy kapłaństwo wspólne wiernych urzeczywistnia się przez rozwój łaski chrztu, przez życie wiarą, nadzieją i miłością, przez życie według Ducha, to kapłaństwo urzędowe służy kapłaństwu wspólnemu. Przyczynia się ono do rozwoju łaski chrztu wszystkich chrześcijan”[26]. W konsekwencji kapłaństwo urzędowe „różni się istotowo od wspólnego kapłaństwa wiernych, ponieważ udziela świętej władzy w służbie wiernym”[27]. Dlatego kapłan powinien „wzrastać w świadomości głębokiej komunii, która wiąże go z Ludem Bożym”, aby budzić i umacniać „współodpowiedzialność za powszechną i jedyną misję zbawienia, czego wyrazem jest chętne i życzliwe ukazywanie wartości wszystkich charyzmatów i funkcji, które wierzący otrzymują od Ducha dla zbudowania Kościoła”[28].
Przymioty, które odróżniają urzędowe kapłaństwo biskupów i kapłanów od powszechnego kapłaństwa wiernych, a w konsekwencji wyznaczają także zakres współpracy tych ostatnich z posługą kapłańską, można zwięźle ująć w następujący sposób:
a) kapłaństwo urzędowe jest zakorzenione w sukcesji apostolskiej i wyposażone w świętą władzę[29], która oznacza zdolność i powinność działania w imieniu i w zastępstwie Chrystusa Głowy i Pasterza[30];
b) sprawia ono, że święci szafarze stają się sługami Chrystusa i Kościoła poprzez autorytatywne głoszenie słowa Bożego, sprawowanie sakramentów i pasterskie przewodzenie wiernym[31];
Oparcie posługi wynikającej ze święceń kapłańskich na fundamencie sukcesji apostolskiej – jako że posługa ta jest kontynuacją misji, jaką apostołowie otrzymali od Chrystusa – stanowi kluczowy element katolickiej eklezjologii[32].
Posługa wynikająca ze święceń kapłańskich została zatem ustanowiona na fundamencie apostołów dla zbudowania Kościoła[33]: „jest ona wyłącznie służbą Kościołowi”[34]. „Z naturą sakramentalną posługi kościelnej jest wewnętrznie związany jej charakter służebny. Istotnie, całkowicie zależąc od Chrystusa, który posyła i wyposaża we władzę, pełniący posługę są rzeczywiście 'sługami Chrystusa' (Rz 1, 1), na obraz Chrystusa, który dobrowolnie przyjął 'postać sługi' (Flp 2, 7). Ponieważ słowo i łaska, których są szafarzami, nie należą do nich, ale są słowem i łaską Chrystusa, który powierzył im je dla innych, stają się oni dobrowolnie sługami wszystkich”[35].
2. Jedność i różnorodność zadań związanych z posługą wynikającą ze święceń kapłańskich
Funkcje posługi wynikającej ze święceń kapłańskich, rozpatrywane łącznie, mają jeden wspólny fundament[36] i stąd tworzą niepodzielną całość. Jedna i niepodzielna jest bowiem – tak jak w Chrystusie[37] – podstawa zbawczego działania, którą kapłan ukazuje i urzeczywistnia pełniąc funkcję nauczania i uświęcania innych wiernych oraz kierowania nimi. Ta jedność określa zasadniczy charakter funkcji posługi kapłańskiej, które są zawsze sprawowaniem różnych aspektów misji Chrystusa, Głowy Kościoła.
Jeśli zatem wykonywanie munus docendi, sanctificandi et regendi przez wyświęconego kapłana stanowi istotę posługi pasterskiej, to różne funkcje pasterzy tworzą nierozerwalną jedność i stąd nie mogą być rozpatrywane oddzielnie, ale przeciwnie – tylko jako wzajemnie powiązane i uzupełniające się części jednej całości. Tylko w niektórych z nich, i to tylko w określonej mierze, mogą współdziałać z pasterzami również wierni nie wyświęceni, jeśli zostaną powołani do takiej współpracy przez uprawnioną władzę i we właściwy sposób. Jezus Chrystus bowiem „sam w ciele swoim, to znaczy w Kościele, ustawicznie rozdziela dary posługiwania, przez które Jego mocą świadczymy sobie wzajemnie posługi ku zbawieniu”[38]. „Sam fakt wykonywania tych zadań nie czyni wiernego świeckiego pasterzem, bowiem o urzędowej naturze posługi nie stanowi rodzaj spełnianych funkcji, lecz przyjęcie sakramentalnych święceń. Tylko sakrament kapłaństwa przesądza o tym, że posługa urzędowa jest szczególną formą uczestnictwa w urzędzie Chrystusa Głowy i Pasterza i w Jego wiecznym kapłaństwie. Do spełniania niektórych funkcji w zastępstwie pasterza uprawnia w sposób bezpośredni i formalny oficjalne upoważnienie otrzymane od samego pasterza, a ich konkretna realizacja odbywa się pod kierunkiem władzy kościelnej”[39].
Należy stanowczo potwierdzić to nauczanie, ponieważ pewne praktyki, podejmowane w celu złagodzenia skutków liczebnego niedoboru kapłanów we wspólnotach, opierały się w niektórych przypadkach na koncepcji powszechnego kapłaństwa wiernych, która przesłania jego naturę i szczególny sens, prowadząc między innymi do zmniejszenia liczby kandydatów do kapłaństwa oraz do zatarcia specyfiki seminarium jako właściwego miejsca formacji kandydata do kapłaństwa sakramentalnego. Są to zjawiska głęboko wzajemnie powiązane, a ich współzależność powinna się stać przedmiotem refleksji, która pozwoli sformułować mądre wnioski praktyczne.
3. Niezastąpiona rola posługi wynikającej ze święceń kapłańskich
Aby wspólnota wiernych mogła nazywać się Kościołem i być nim rzeczywiście, nie może powoływać swoich pasterzy na podstawie kryteriów typowych dla ludzkich zrzeszeń czy dla życia politycznego. Każdy Kościół partykularny zawdzięcza swojego przewodnika Chrystusowi, ponieważ w istocie rzeczy to On obdarzył Kościół posługą apostolską i stąd żadna wspólnota nie ma prawa nadać jej sama sobie[40] ani ustanowić jej w drodze delegowania. Wykonywanie munus nauczania i rządzenia wymaga bowiem kanonicznego, czyli prawnego określenia przez autorytet hierarchiczny[41].
Kapłaństwo sakramentalne jest zatem niezbędnym warunkiem samego istnienia wspólnoty jako Kościoła: „Nie należy więc uważać, że kapłaństwo sakramentalne jest (…) późniejsze w stosunku do wspólnoty kościelnej, tak jakby mogła ona powstać bez tego kapłaństwa”[42]. Istotnie, jeżeli we wspólnocie zabraknie kapłana, zostaje ona pozbawiona sakramentalnej praktyki i funkcji Chrystusa Głowy i Pasterza, która ma kluczowe znaczenie dla życia samej wspólnoty kościelnej.
Kapłaństwo sakramentalne jest zatem absolutnie niezastąpione. Wynika stąd bezpośrednio, że pilnie potrzebne jest aktywne, dobrze zorganizowane i systematyczne duszpasterstwo powołaniowe, które da Kościołowi niezbędnych mu kapłanów, oraz że należy zapewnić staranną formację tym, którzy w seminariach przygotowują się do kapłaństwa. Wszelkie inne próby rozwiązania problemów, jakie wynikają z braku kapłanów, z pewnością okażą się nieskuteczne.
”Obowiązek budzenia powołań ciąży na całej społeczności chrześcijańskiej, która winna spełniać go przede wszystkim przez życie w pełni chrześcijańskie”[43]. Wszyscy wierni powinni wywiązywać się z tej wspólnej odpowiedzialności przez coraz wierniejsze naśladowanie Jezusa Chrystusa, które dopomoże osobom powołanym w przyjęciu wezwania, przezwyciężając obojętność środowiska, zwłaszcza w społeczeństwach najbardziej zmaterializowanych.
4. Współpraca wiernych nie wyświęconych z posługą pasterską
Pośród różnych aspektów uczestnictwa w misji Kościoła wiernych, którzy nie przyjęli święceń kapłańskich, dokumenty soborowe rozpatrują ich bezpośredni udział w konkretnych zadaniach duszpasterzy[44]. Istotnie, „pasterze mogą też w razie potrzeby, kierując się zawsze pożytkiem Kościoła i stosując do norm prawa powszechnego, powierzać świeckim określone funkcje, które choć są związane z urzędem pasterza, nie wymagają święceń kapłańskich”[45]. Współpraca ta została uregulowana przez ustawodawstwo posoborowe, a zwłaszcza przez nowy Kodeks Prawa Kanonicznego.
Kodeks określa najpierw obowiązki i prawa wszystkich wiernych[46], a w następnym tytule poświęca uwagę obowiązkom i prawom wiernych świeckich, omawiając nie tylko te, które są specyficzne dla ich pozycji świeckiej laikatu[47], ale także inne zadania i funkcje, które nie są im przypisane w sposób wyłączny. Niektóre z nich dotyczą wszystkich wiernych, zarówno wyświęconych, jak i nie wyświęconych[48], inne natomiast stanowią formę bezpośredniej współpracy z sakramentalną posługą wiernych wyświęconych[49]. W odniesieniu do tych ostatnich zadań i funkcji wiernym nie wyświęconym nie przysługuje prawo do ich wykonywania, ale są oni „zdolni, by otrzymać od świętych pasterzy te urzędy kościelne i posługi, które wolno im piastować zgodnie z przepisami prawa”[50] lub też „z braku szafarzy (…) mogą wykonywać pewne obowiązki w ich zastępstwie (…) zgodnie z przepisami prawa”[51].
Aby ta współpraca z posługą kapłańską przebiegała harmonijnie, konieczne jest – w celu uniknięcia wypaczeń duszpasterskich i nadużyć dyscyplinarnych – poprawne rozumienie zasad doktrynalnych, a następnie konsekwentne i stanowcze dążenie do tego, aby w całym Kościele przestrzegano skrupulatnie i lojalnie obowiązujących przepisów, nie stosując bezpodstawnie kryterium „wyjątkowości” w sytuacjach, których nie można uznać za wyjątkowe.
W przypadkach gdy dochodzi do nadużyć i niewłaściwych praktyk, pasterze powinni powziąć niezbędne i stosowne kroki, aby zawczasu zapobiec ich rozpowszechnieniu się oraz nie dopuścić do zniekształcenia właściwej wizji samej natury Kościoła. W szczególności niech wprowadzają w praktykę istniejące już przepisy dyscyplinarne, które wskazują, jak należy właściwie rozumieć i respektować odrębność i wzajemną komplementarność funkcji o żywotnym znaczeniu dla wspólnoty eklezjalnej. Tam zaś gdzie takie niewłaściwe praktyki są już rozpowszechnione, konieczna jest natychmiastowa interwencja kompetentnej władzy: działając w sposób odpowiedzialny, staje się ona prawdziwym twórcą wspólnoty, którą można zbudować wyłącznie na fundamencie prawdy. Wspólnota, prawda, pokój i miłość to pojęcia wzajemnie zależne[52].
W świetle przypomnianych powyżej zasad zostaną obecnie wskazane stosowne działania, jakie należy podjąć, aby przeciwstawić się nadużyciom, o których informowano nasze dykasterie. Przedstawione poniżej rozporządzenia są oparte na prawodawstwie Kościoła.
P R Z Y P I S Y
19 Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 10.
20 Tamże, 32.
21 Tamże.
22 Tamże, 10.
23 Por. tamże, 4.
24 Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992), 17: AAS 84 (1992), s. 684.
25 Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 7.
26 Katechizm Kościoła Katolickiego, 1547.
27 Tamże, 1592.
28 Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis, 74: m. cyt., s. 788.
29 Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 10, 18, 27, 28; Dekr. o posłudze i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis, 2, 6; Katechizm Kościoła Katolickiego, 1538, 1576.
30 Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis, 15: m. cyt., s. 680; Katechizm Kościoła Katolickiego, 875.
31 Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis, 16: m. cyt., ss. 681–684; Katechizm Kościoła Katolickiego, 1592.
32 Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis, nn. 14-16: m. cyt., ss. 678–684; Kongr. Nauki Wiary, List Sacerdotium ministeriale (6 sierpnia 1983), III, 2–3: AAS 75 (1983), ss. 1004-1005.
33 Por. Ef 2, 20; Dz 21, 14.
34 Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis, 16: m. cyt., s. 681.
35 Katechizm Kościoła Katolickiego, 876.
36 Por. tamże, 1581.
37 Por. Jan Paweł II, List Novo incipiente (8 kwietnia 1979), 3: AAS 71 (1979), s. 397.
38 Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 7.
39 Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Christifideles laici, 23, m. cyt., s. 430.
40 Por. Kongr. Nauki Wiary, List Sacerdotium ministeriale, III, 2: m. cyt., s. 1004.
41 Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, Nota explicativa praevia, 2.
42 Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis, 16: m. cyt., s. 628.
43 Sobór Wat. II, Dekr. o formacji kapłanów Optatam totius, 2.
44 Por. Sobór Wat. II, Dekr. o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 24.
45 Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Christifideles laici, 23: m. cyt., s. 429.
46 Por. KPK, kann. 208–223.
47 Por. tamże, kann. 225, § 2; 226; 227; 231, § 2.
48 Por. tamże, kann. 225, § 1; 228, § 2; 229; 231, § 1.
49 Por. tamże, kan. 230, §§ 2–3, w odniesieniu do liturgii; kan. 228, § 1, w odniesieniu do innych dziedzin świętej posługi; paragraf ostatni odnosi się również do innych funkcji, które nie dotyczą posługi duchownych.
50 Tamże, kan. 228, § 1.
51 Tamże, kan. 230, § 3; por. kann. 517, § 2; 776; 861, § 2; 910, § 2; 943; 1112.
52 Por. Kongr. ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Inaestimabile donum, (3 kwietnia 1980), proemio: AAS 72 (1980), ss. 331–333.
Copyright © by L'Osservatore Romano
 Napisz komentarz (0 Komentarze)
|
NAUCZANIE KOŚCIOŁA 
