Słowo „doktor” pochodzi z łacińskiego „doctor”, i oznacza „uczony”, „nauczyciel”, „mistrz”. W znaczeniu teologicznym, bo o taki tutaj chodzi, pojęcie to odnosi się przede wszystkim do osób obdarzonych szczególnym charyzmatem wiedzy Bożej, będącej owocem otwarcia się na działanie Ducha Świętego i mający służyć Ludowi Bożemu w pełniejszym i głębszym poznawaniu i uwielbianiu Pana Boga. Chodzi tu o wskazanie prawdziwie mistrzowskiej nauki życia opartej na Objawieniu Bożym, poprzez którą każdy człowiek będzie mógł zbliżyć się do Boga. Ważna jest przy tym świętość życia doktora jako najlepsza gwarancja prawdziwości jego nauczania. W takim znaczeniu, pierwszym (doskonałym) nauczycielem i doktorem jest Bóg-człowiek, Jezus Chrystus, który będąc Słowem Ojca, swoim nauczaniem, życiem, śmiercią i zmartwychwstaniem objawia Jego wolę i uczy ją wypełniać w Duchu Bożym. Jezus Chrystus sam nazywał się Nauczycielem i tak Go nazywali Jego uczniowie (por. J 13-14; Łk 8,24.45.49…) Tak był również odbierany w starożytności i średniowieczu chrześcijańskim.

W praktyce jednak miano doktora przyznawano tym, którzy mieli udział w funkcji nauczycielskiej Jezusa Chrystusa. Brano tu przede wszystkim pod uwagę apostołów, biskupów oraz nauczycieli – zwłaszcza teologii – uznanych przez autorytet Kościoła. Od średniowiecza zaczęto go przyznawać wybitnym nauczycielom i pisarzom chrześcijańskim zasłużonym dla rozwoju teologicznych (doktrynalnych) podstaw nauki Kościoła. Mieli oni odznaczać się świętością życia, prawowiernością (ortodoksją) doktryny oraz wybitną wiedzą teologiczną potwierdzoną przez Magisterium Kościoła.

Tytuł d.K zaczęli nadawać oficjalnie papieże (Stolica Apostolska) od XVI w., wydając w tym celu specjalne dekrety, zwane bullami. Na początku przyznawano go niektórym tzw. Ojcom Kościoła, czyli wielkim i płodnym pisarzom wczesnochrześcijańskim, którzy dali podstawowe zręby doktryny chrześcijańskiej. Na przestrzeni wieków tytuł ten przyznano szesnastu Ojcom Kościoła, poczynając od ośmiu wielkich autorytetów na Zachodzie (Ambroży, Augustyn, Hieronim, Grzegorz Wielki) i Wschodzie (Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom, Atanazy Wielki); poprzez licznych wybitnych myślicieli starożytności, formatu Izydora z Sewilli, Piotra Chryzologa, Leona Wielkiego, Hilarego z Poitiers, Cyryla Aleksandryjskiego czy Jerozolimskiego; a kończąc na wielkich syntetykach, kompilatorach całej doktryny chrześcijańskiej (Beda Czcigodny, Jan z Damaszku). Następnie doszli wielcy uczeni teologowie średniowiecza, jak: Tomasz z Akwinu, Bonawentura, Anzelm z Canterbury, Bernard z Clairvaux, Piotr Kanizjusz i inni. Wreszcie zaczęto wyróżniać tym tytułem świętych mających autorytet w poszczególnych dziedzinach filozoficzno-teologicznych, jak: Alfons M. Liguori (w teologii moralnej), Franciszek Salezy (w teologii ascetycznej), Albert Wielki (w filozofii arystotelesowskiej). W końcu wyróżniono wybitny wkład duchowy, jaki wywierali poszczególni mężowie na życie i posłannictwo Kościoła, głównie w dziedzinie duchowości (mistyki). Należy tu wymienić przede wszystkim Jana od Krzyża oraz dwie mistyczki zaliczone w poczet d.K dopiero po II Soborze Watykańskim: Teresę od Jezusa i Katarzynę ze Sieny. Ostatnim, nie tak dawnym aktem idącym po tej właśnie linii był doktorat św. Teresy od Dzieciątka Jezus.

Trzeba zauważyć, że obok tego ogólnie uznanego nurtu, od XVII w. publiczną cześć doktorów (choć nie powszechną) zaczęli odbierać również święci (dla) poszczególnych Kościołów lokalnych: diecezji, zgromadzeń zakonnych czy narodów. Podstawą ogłaszania ich d.K był kult lokalny oraz piśmiennicza działalność w starożytności. Mszał Lioński z 1771 r. wymienia, oprócz proklamowanych w tym czasie dla całego Kościoła, innych ośmiu doktorów lokalnych dla Hiszpanii i Francji.

Przyglądając się dotychczasowej praktyce Kościoła, można powiedzieć, że kryterium ogłoszenia kogoś d.K powszechnego stanowią trzy elementy, ustalone po raz pierwszy przez papieża Benedykta XIV, znakomitego kanonistę bolońskiego, w swym dziele De servorum Dei beatificatione et beatorum canonisatione (1738). Chodzi tu o wzniosłą (wybitną) doktrynę (eminens doctrina), świętość życia (vitae sanctitas), oraz potwierdzenie przez autorytet Stolicy Apostolskiej, tzn. papieża lub sobór powszechny legalnie zwołany (explicita declaratio). Ostatecznie jednak elementy te sprowadzają się właściwie do eminens doctrina, jako że świętość życia jest niejako wymogiem wstępnym i oczywistym, bez którego w ogóle nie ma mowy o doktoracie; natomiast sam akt proklamacji przez Stolicę Apostolską jest jedynie elementem formalnym, choć nie bez znaczenia, bo podkreślającym aspekt eklezjalny doktoratu. Pozostaje więc wykazanie i zbadanie wzniosłej (wybitnej) doktryny; tu z kolei obowiązuje reguła ustalona również przez wspomnianego papieża, choć napotkana już wcześniej, w bulli papieża Bonifacego VIII (1295). Chodzi o odniesienie doktryny do prawdy Objawionej (Pisma Św. i Tradycji), dzięki której będzie można zwyciężać ciemności błędu, rozjaśniać rzeczy (miejsca w nim) niezrozumiałe, rozwiewać wątpliwości (w przypadku błędnej interpretacji), odkrywać tajemnice Pisma Świetego.

Przełomem w ogłaszaniu d.K był niewątpliwie II Sobór Watykański (1962-1965). Przyczynił się do zrozumienia świadomości Kościoła i Jego roli we współczesnym świecie, zarażonym laicyzacją, konsumpcją, materializmem praktycznym i różnymi obcymi chrześcijaństwu prądami myślowymi. W nauce swojej powrócił szczególnie do źródeł biblijnych i patrystycznych, próbując odczytać ducha pierwotnego chrześcijaństwa i wszczepić go w nową sytuację współczesnego człowieka. To właśnie pod wpływem tegoż Soboru odżyła nauka o strukturze charyzmatycznej Kościoła (por. Lumen gentium, 12), zaczęto doceniać wartość duchową religii chrześcijańskiej, świadectwo życia mistyków w rozumieniu depozytu Objawienia oraz ich wpływ na duchowość i propagowanie świętości, stanowiącej główne posłannictwo Kościoła (por. Dei verbum, 8). Charyzmat wiedzy wlanej przez Ducha Świętego, uwzględniający świadectwo życia i wpływ danej osoby na świętość ludu Bożego, stanowią trzy dodatkowe kryteria soborowe brane dziś pod uwagę przy doktoracie. Podkreśla się przy tym bardziej aktualny, powszechny i dobroczynny wpływ duchowy (recepcja) doktryny doktora na życie konkretnego człowieka w Kościele, a nawet poza nim, oparty wyraźnie na prawdzie objawionej.

Soborowa wizja posłannictwa Kościoła wprowadziła w rezultacie dwie istotne poprawki w prawidłowe rozumienie instytucji d.K:

1)      przyczyniła się do uwzględnienia kobiet w wyborze na d.K, dotychczas pomijanych, ze względu na błędnie i dosłownie rozumiane słowa św. Pawła, by kobiety milczały na zgromadzeniach liturgicznych (por. 1 Kor 14,33-35; 1 Tm 2,12);

2)      uwzględniła przede wszystkim aspekt duchowy (mistyczny) doktoratu, jako wynik działania Ducha Świętego, tj. szczególnego charyzmatu wiedzy wlanej. Niekoniecznie liczyło się więc (dawniej podkreślane) gruntowne wykształcenie teologiczne, do którego przecież jeszcze do niedawna nie miały dostępu np. kobiety, ale chodziło o uwypuklenie owocu współpracy z łaską Bożą, dającą w rezultacie nadprzyrodzone poznanie przez miłość, i jako takie, przynoszące największy pożytek ludowi Bożemu.

W ten sposób stopniowo został przezwyciężony impas, jaki wytworzył się zaraz po Vaticanum II, każący papieżowi Pawłowi VI wstrzymać się z nadawaniem tytułu d.K, zaraz po nominacji dwóch pierwszych kobiet (1970); instytucję d.K przywrócił na nowo papież Jan Paweł II wyborem św. Teresy od Dzieciątka Jezus (1997).

W podsumowaniu naszych rozważań trzeba zauważyć, że dotychczasowa liczba d.K wynosi 33, z czego 30 to mężczyźni. Jest wśród nich 2 papieży, 3 kardynałów, 14 biskupów, 1 diakon, 2 mnichów starożytnych, 1 benedyktyn, 1 cysters, 2 dominikanów, 2 franciszkanów, 1 kapucyn, 1 karmelita, 2 jezuitów, 2 karmelitanki, 1 osoba konsekrowana świecka (tercjarka dominikańska). D.K posoborowych, jak dotychczas, jest na razie trzech, wybranych właściwie według nowych kryteriów, uwzględniających jednak dotychczasową praktykę Kościoła. Chodzi tu przede wszystkim o ustalenie kryteriów dla eminens doctrina, zakładając vitae sanctitas oraz explicita declaratio. Przedstawiła je kompetentna w tej sprawie Kongregacja Nauki Wiary, na podstawie ostatniej rozprawy doktorskiej św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Potrzebne są tu zatem następujące elementy: istnienie specjalnego charyzmatu wiedzy, jako owocu Ducha Świętego, wzniosłość doktryny teologicznej i duchowej, doktryna ukierunkowana na służbę wiary i życia chrześcijańskiego, źródła doktryny teologicznej i duchowej oparte na Objawieniu Bożym i uwzględniające Tradycję Kościoła, szerokie rozprzestrzenienie się doktryny, posłanie trwałe i aktualne dla wszystkich stanów Kościoła, a nawet dla ludzi znajdujących się poza Nim.

A oto pełna lista d.K wg daty ich ustanowienia; wszyscy są świętymi: Ambroży, Hieronim, Augustyn, Grzegorz Wielki (1295), Atanazy Wielki, Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom (1568), Tomasz z Akwinu (1567), Bonawentura (1588), Anzelm z Canterbury (1720), Izydor z Sewilli (1722), Piotr Chryzolog (1729), Leon Wielki (1754), Piotr Damiani (1828), Bernard z Clairvaux (1830), Hilary z Poitiers (1851), Alfons M. Liguori (1871), Franciszek Salezy (1877), Cyryl Jerozolimski i Cyryl Aleksandryjski (1882), Jan Damasceński (1890), Beda Czcigodny (1899), Efrem Syryjczyk (1920), Piotr Kanizjusz (1925), Jan od Krzyża (1926), Robert Belarmin (1931), Albert Wielki (1931), Antoni Padewski (1946), Wawrzyniec z Brindisi (1959), Teresa od Jezusa i Katarzyna ze Sieny (1970), Teresa od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza (1997).

Bibliografia w j. polskim:

Castellano Cervera J., Doktorat św. Teresy z Liesieux, w: J.W. Gogola, Święta Teresa z Lisieux – słowem Boga dla świata. I Karmelitański Tydzień Duchowości, 9-12 marca 1998, Kraków 1998, s. 245-265 (tłum. J.W. Gogola);

Danielski W., Doktor Kościoła, EK IV, k. 34-35;

Doktorzy Kościoła, „L'Osservatore Romano” 12(1997), s. 40;

Groń R., Fenomen doktora Kościoła w historycznym rozwoju, w: M. Chmielewski (red.), Duchowość na progu trzeciego tysiąclecia, Lublin 1999, s. 210-226;

Tenże (red.), S.C.C.S., La doctora más joven de la Iglesia. Teresa de Lisieux, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” (WPT) 7 (1999) nr 1, s. 205-209;

Tenże, Św. Teresa od Dzieciątka Jezus – doktor Kościoła na XXI wiek, w: M. Biskup, T. Reroń (red.), W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego. Księga jubileuszowa poświęcona ks. prof. Antoniemu Młotkowi, Wrocław 2000, s. 187-209.

Bibliografia obcojęzyczna:

Betti U., A proposito del conferimiento del titolo di dottore della Chiesa, „Antonianum” 63 (1988), s. 278-291;

Castellano Cervera J., El doctorato de Santa Teresa del Nińo Jesús. Una propuesta eclesial, w: E.J. Martinez Gonzalez (red.), Teresa de Lisieux, profeta de Dios, doctora de la Iglesia. Actas del Congreso Internacional (Salamanca, 30 de noviembre - 4 de diciembre de 1998), Salamanca 1999, s. 417-437;

Tenże, „Eminens doctrina”. Un requisito necesario para ser doctor de la Iglesia, „Teresianum” 46 (1995), s. 2-21;

Huscenot J., Los doctores de la Iglesia (tłum. J.F. Dominguez Garcia), Madrid 1999;

Ols D., Presentación del relator, w: S.C.C.S., La doctora más joven de la Iglesia. Teresa de Lisieux, Burgos 1998, s. 13-21;

Rahner H., Kirchenlehrer, w: Lexikon für Theologie und Kirche, Freiburg 1961, VI, k. 229-231;

Royo Marín A., Doctoras de la Iglesia. Doctrina espiritual de Santa Teresa de Jesús y Santa Catalina de Siena, Madrid 1979 (3 ed.);

S.C.C.S., La doctora más joven de la Iglesia. Teresa de Lisieux, dz. cyt., s. 283-309.

Napisz komentarz (0 Komentarze)