Kanon ksiąg Pisma Świętego
Reformacja zanegowała kanon ksiąg Pisma Świętego. Po pewnych perturbacjach ukształtował się alternatywny, protestancki kanon Biblii, zawierający ( w miejsce dotychczasowych 73) 66 ksiąg Starego Testamentu. Poniższy tekst podejmuje próbę dyskusji właściwości obu kanonów.
Spis treści
Dwa kanony żydowskie
Sprawa cytowania
Świadectwa historyczne
Może zacznijmy od początku : Za czasów Jezusa istniały dwa kanony Starego Testamentu: zawierający
39 ksiąg kanon palestyński oraz liczący 47 ksiąg kanon aleksandryjski. Ten drugi to tzw. Septuaginta
(od liczby siedemdziesiąt - istniała legenda żydowska mówiąca iż w jedną noc siedemdziesięciu Żydów dokonało
jego tłumaczenia na grecki). Nie jest prawdą, iż wszystkie księgi deuterokanoniczne zostały napisane (podobnie
jak Nowy Testament) po grecku. Przeciwnie, wykopaliska, ekspertyzy filologiczne i zapiski św. Hieronima
(notabene prywatnie nie uznającego tych ksiąg!) świadczą iż tylko 2Mch i Mdr zostały napisane po grecku.
Najważniejsze jest jednak to, że na około 350 miejsc w Nowym Testamencie, w którym jest cytowany Stary
Testament, w ok.300 miejscach jest to cytat oparty na Septuagincie, a nie na tekście hebrajskim.
Obecny kanon żydowski (nie zawierający ksiąg deuterokanonicznych) został uchwalony przez Żydów po zburzeniu
Jerozolimy, a więc grubo po Chrystusie. Żydzi przyjęli węższy kanon, odrzucając księgi Machabejskie
(Machabeusze zawarli sojusz z Rzymem, czego faryzeusze nie mogli im darować), Księgi Tobiasza, Księgi
Judyty, Księgi Mądrości, Księgi Syracydesa. Nie miało to jednak nic wspólnego z chrześcijanami - a raczej
miało "ujemny" (część badaczy twierdzi, że Żydzi na soborze w Jamni w roku 90 n.e. właśnie dlatego
odrzucili Septuagintę, że została ona przyjęta przez chrześcijaństwo). Lud Boży rozwijał się
już wówczas niezależnie synagogi i nie musiał się kierować orzeczeniami odrzucających Chrystusa judaistów,
którzy zresztą zabrali się za pisanie nowych ksiąg (Talmud).
Niektórzy apologetycy protestanccy twierdzą, iż księgi deuterokanoniczne nie są natchnione, gdyż nie są cytowane w Nowym Testamencie. Ten argument deprecjonują przynajmniej trzy fakty:
- również nie wszystkie księgi protokanoniczne ST zostały zacytowane. Mimo, iż w NT nie znajdziemy cytatów z ksiąg Est, Koh, Ezd, Ne, Ab, Na, So, Rt, Pnp , jednak ich kanoniczności nikt nie podaje w wątpliwość
- mimo iż Nowy Testament nie cytuje bezpośrednio ksiąg deuterokanonicznych, jednak odnosi się do fragmentów i zdarzeń z tych ksiąg. Włodzimierz Bednarski podaje garść przykładów : 1Kor 10:20 por. Ba 4:7; Mt 24:15, Mk 13:14 por. 1Mch 1:54, 6:7; J 10:22 por. 1Mch 4:59; Hbr 11:35 por. 2Mch 6:18-7:42; 1Tes 4:6 por. Syr 5:3; Jk 1:13 por. Syr 15:11nn.; Ap 15:3 por. Tb 13:7, 11; 1Kor 6:2 por. Mdr 3:8; Ef 6:14, Tes 5:8 por. Mdr 5:18 (por. Mdr 2:12-23); Mt 9:36, Mk 6:34 por. Jdt 11:19; Łk 21:24 por. 1Mch 3:45, 51; Łk 24:4 por. 2Mch 3:26; 1Kor 2:9 por. Syr 1:10; Jk 1:19 por. Syr 5:11; Mt 27:43 por. Mdr 2:18nn.; Dz 20:32 por. Mdr 5:5; Łk 12:19n. por. Syr 11:19; Rz 5:12 por. Mdr 2:24; Mt 12:33 por. Syr 27:6.
- w Nowym Testamencie znajdziemy także cytaty ksiąg zgodnie - przez katolicyzm i protestantyzm - nie zaliczonych do kanonu, co więcej - zaginionych (jak Księga Wojen Pana). Co więcej, św. Paweł cytuje także całkiem świeckie dzieło greckiego poety Menandra (I Kor 15,33).
Jak widać, trudno uznać postulowany argument za rozstrzygający - przeciwnie, w powiązaniu z tym iż cytaty w NT podane są przeważnie z Septuaquinty jest to argumentacja nieprzekonująca.
Myślę, iż rozsądne będzie odwołanie się do pism pierwszych chrześcijan, cytujących księgi deuterokanoniczne ST lub do nich się odnoszących. Takie odniesienia znajdujemy w najstarszych pismach1
- List do Kościoła w Koryncie - Klemens Rzymski (+101)
- Didache (ok.90)
- List Barnaby (ok.130)
- List do Kościoła w Filipii - św.Polikarp (ok.110)
- Atenagoras (IIw.) i św.Ireneusz (ur.130-40)
- Klemens Aleks. (ur.150) i Tertulian (ur.155).
Charakterystyczne jest też to, że dwa Kościoły posiadające ciągłość od czasów Jezusa - prawosławny i katolicki - były zgodne co do ważności ksiąg deuterokanonicznych do czasów Reformacji.
Ciekawe, że pełny tekst Septuaginty i pism NT (po grecku) zachował się na rękopisach z IV w.
Natomiast najstarszy zachowany pełny tekst Biblii hebrajskiej jest z wieku X. (!) Katolicki kanon Biblii został
"oficjalnie" zadekretowany w IV w. przez papieża Gelazego .Sprawa wypłynęła ponownie po ponad 1000 latach
przy okazji reformacji, kiedy to Marcin Luter odrzucił księgi deuterokanoniczne (nawiasem mówiąc, dopiero w
XVI wieku pojawiło się to określenie!). Jak zwykle w przypadku wystąpienia kontrowersji, niezbędne było
orzeczenie dogmatyczne. Nastąpiło ono w 1546 roku na Soborze Trydenckim. Co ciekawe, protestanci w swoich
początkach powzięli próbę wyłączenia z Biblii niektórych ksiąg deuterokanonicznych Nowego Testamentu (nie
wszyscy wiedzą że NT też ma księgi deuterokanoniczne - są to Hbr, Jk, 2P, 2J, 3J, Jud, Ap ). Naszym
Braciom Odłączonym szczególnie "nie leżał" list św. Jakuba (jego treść zaprzecza przyjętej przez Marcina
Lutra zasadzie "tylko wiara"). Na szczęście nastąpiło opamiętanie i księgi deuterokanoniczne NT wróciły
do protestanckiego kanonu Biblii. Sprawę zmiany kanonu przez Marcina Lutra - po ponad tysiącleciu -
omówiłem szerzej w tekście Jak Marcin Luter rozumiał zasadę Sola Scriptura ?
[1]Andrzej Siemieniewski Na skale czy na piasku ? rozdział Biblijny sposób czytania Biblii
[2]Czy zasada "sola scriptura" jest biblijna ?
[3]Jak Marcin Luter rozumiał zasadę Sola scriptura ?
Zródła (z których czerpałem pełnymi garściami) :
[1]Pismo Święte tzw. Biblia Tysiąclecia
[2]Włodzimierz Bednarski W obronie wiary rozdział Kanon Pisma Świętego. Z książki tej zaczerpnąłem dużą część informacji zawartych w nieniejszym tekście.