Wielu tak zwanych racjonalistów i przeciwników
Biblii przyjmuje dziś niemal na zasadzie bezspornej
oczywistości, że relacje Józefa Flawiusza są o wiele bardziej
wiarygodne historycznie niż relacje Nowego Testamentu. Kiedy więc
dochodzi do niezgodności głównie pomiędzy tym, co podaje np.
Nowy Testament, a tym, co podaje Flawiusz racjonaliści
na zasadzie pewnika z miejsca przyjmują, że to Flawiusz ma rację, a
nie NT. Twierdzą oni wtedy często, że historia przeczy NT,
tak jakby Flawiusz był samą historią, a nie jedynie jedną z jej
interpretacji1.
Jednakże czy takie założenie jest słuszne? W niniejszym eseju ukażę,
że nie, rozbijając w ten sposób kolejny laicki mit racjonalistyczny.
Jak dalej zobaczymy, Flawiusz nie tylko był w wielu miejscach
niezgodny z ustaloną historią, ale momentami był sprzeczny z ustaloną
geografią starożytną i wręcz z samym sobą. Popełniał też zwykłe błędy
arytmetyczne w zakresie chronologii starożytnej. Niezgodności z historią
W swej Wojnie żydowskiej Flawiusz
popełnia bardzo często błędy historyczne, wprowadzając tam również
bardzo wiele anachronizmów. Pisze on2
np., że Juda zawarł przymierze z Rzymianami za życia Antiocha, choć
wiadomo, że przymierze to zawarto już po śmierci Antiocha, za
Demetriusza I3.
Flawiusz myli się też, twierdząc4,
że Antioch najechał za czasów Judy na jego kraj. Nie dokonał tego
Epifanes, lecz jego wodzowie: Gorgiasz, Lizjasz i Dorymenes (por.
1 Mch 3,38-40).
We wspomnianym dziele Flawiusz pisze5,
że Juda zginął pod Akedasą. Nie jest to prawda. Pod Akedasą nie
zginął Juda, lecz Nikanor, wóz Demetriusza (nie Antiocha). Juda zaś
zginął pod Elasą w kwietniu 160 roku (por. 1 Mch 9,5.18).
Flawiusz pisze6,
że Jonates doprowadził do pojednania z Rzymianami i synem Antiocha
(por. 1 Mch 11,57). Pisząc w ten sposób, Flawiusz pomieszał
Antiocha V i Antiocha VI, który był synem Aleksandra Balasa,
pretendenta do tronu w 153 roku p.n.e., a nie synem Antiocha.
Flawiusz pisze7,
że od wyjścia Żydów z niewoli babilońskiej do objęcia władzy przez
Arystobula (103-104 p.n.e.) minęło 471 lat i 3 miesiące. Jest to
nieprawda. Okres ten wynosi 433 lata.
Flawiusz pisze, że Herod był zarządcą
(strategos) Judei8,
choć był on tylko prokuratorem na tym obszarze9.
Flawiusz pisze10,
że żona Heroda, Mariamme, była córką Hirkana, choć była ona wnuczką
Hirkana11.
Flawiusz pisze, że Żydzi wyruszyli z Babilonu w
drogę powrotną za czasów Kserksesa12.
Jednakże wiadomo, że powrót ten nastąpił za Artakserksesa Longimana
I, nie zaś za Kserksesa.
Flawiusz pisze, że Glafira poślubiła Archelaosa
po śmierci swego męża, Juby II13,
króla Numibii. Jest to jednak nieprawda, gdyż monety z 23 roku n.e.
świadczą, że jej małżeństwo z Archelaosem doszło do skutku, gdy Juba
jeszcze żył.
Flawiusz podaje, że Cezar August panował 57
lat, 6 miesięcy i 2 dni14.
Okres podany tu przez Flawiusza jest w przyblizeniu o 1 miesiąc za
długi. Flawiusz podaje również błędnie, że Tyberiusz panował 22 lata,
5 miesięcy i 3 dni15.
W rzeczywistości okres ten trwał 22 lata, 6 miesięcy i 28 dni.
Flawiusz podaje, że w 39/40 roku Petroniusz
wyruszył na wyprawę przeciw przybytkowi świątyni z trzema legionami16,
choć wyruszył on tam tylko z dwoma legionami17.
Flawiusz podaje, że Gajusz panował 3 lata i 8
miesięcy18,
choć panował on 3 lata i 10 miesięcy19.
Flawiusz podaje, że od kampanii Marka Fulwiusza
Flakkusa do końca kampanii Cezara upłynęło 80 lat20,
choć okres ten naprawdę wynosi 75 lat.
Flawiusz podaje, że Perea obejmowała Pellę,
choć Pella należała do obszaru Dekapolu, a nie Perei21.
Flawiusz pisze, że Wespazjan został cezarem w
wyniku przymusu, jaki wywarli na nim żołnierze22.
W rzeczywistości został on cezarem dlatego, że tak chciał Tyberiusz
Juliusz Aleksander, wojsko zaś złożyło Wespazjanowi przysięgę
wierności dopiero kilka dni później23.
Flawiusz pisze, że obwód trzeciego muru
Jerozolimy miał 9 10 km24.
Jednak z danych historycznych wynika, że obwód całego miasta (którego
trzeci mur był tylko częścią) miał nie więcej niż 27 stadiów, tzn. 5
km25.
Flawiusz twierdzi, że Sedecjasz oglądał na
własne oczy, jak zrównano przybytek i Jerozolimę z ziemią26.
Tymczasem jest to niemożliwe, ponieważ Sedecjasz został oślepiony i
uprowadzony przez Nabuchodonozora do Babilonii, zanim miasto i
przybytek spalono (2 Krl 25,1-10).
Flawiusz pisze, że czas od założenia Jerozolimy
do zburzenia jej przez Tytusa wynosi 2177 lat27.
Okres ten wynosi jednak 2124 lata.
Flawiusz twierdzi, że Petiliusz Cerealiusz był
namiestnikiem Germanii28.
Nie mógł on jednak być namiestnikiem Germanii, ponieważ nie był
wcześniej konsulem w tym rejonie, a tylko konsul mógłby zostać tam
namiestnikiem.
Flawiusz pisze, że od czasu zbudowania
przybytku aż do jego zamknięcia za Paulinusa minęły 343 lata29.
Liczba ta jest jednak zawyżona o 100 lat.
Flawiusz błędnie utożsamił30
Artakserksesa z Aswerusem (por. Est 1,1), który był Kserksesem I, a
nie Artakserksesem. Natomiast w innym swoim dziele anachronicznie
umieścił opis potęgi asyryjskiej w czasie wcześniejszym niż należało
to zrobić z historycznego punktu widzenia31.
Flawiusz pisze, że Argiwowie uważali Danaosa za
najdawniejszą postać w historii32.
W rzeczywistości za najstarszą postać w historii uważali oni
Inachosa, syna Okeanosa i Tetydy.
Flawiusz pisze, że okres od panowania Eiromosa
do założenia Kartaginy wynosi 155 lat i 8 miesięcy33.
Z podanych przez niego wcześniej liczb wynika jednak po ich
zsumowaniu, że okres ten był krótszy.
Flawiusz podaje, że syn Amenofisa wyruszył na
bitwę pod Peluzjum i walczył też w innych bitwach34.
Jednak jest to niemożliwe, bowiem miał on wtedy dopiero 5 lat.
Flawiusz pisze, że Dora to miasto idumejskie35.
Jednak jest to miasto fenickie.
Flawiusz pisał, że Izrael w czasach perskich
cieszył się wolnością przez 120 lat, do czasów Pompejusza36.
Okres ten wynosił jednak nie więcej niż 80 lat.
Sprzeczności w dziełach Flawiusza
W dziełach Flawiusza pojawia się też wiele sprzeczności, co nakazuje
podchodzić do podawanych przez niego danych historycznych z
ostrożnością.
W jednym ze swych dzieł Flawiusz pisze, że od
wyjścia Żydów z niewoli babilońskiej do objęcia władzy przez
Arystobula minęło 471 lat i 3 miesiące37.
W innym ze swych dzieł zaś podaje, że okres ten wynosił 481 lat i 3
miesiące38.
W jednym ze swych dzieł Flawiusz pisze, że
podczas jednej z bitew Aleksandra z Demetriuszem ten pierwszy miał u
boku 6200 najemników i 20000 Żydów, zaś Demetriusz miał 3000 jeźdźców
i 40000 pieszych żołnierzy39.
W innym dziele Flawiusz jednak podaje inne liczby: Aleksander miał
przy sobie tylko 10000 Żydów i 8000 najemników, zaś Demetriusz miał
14000 pieszych żołnierzy40.
Raz Flawiusz pisze41,
że żona Heroda, Mariamme, była córką Hirkana, kiedy indziej pisze, że
była ona wnuczką Hirkana42.
Raz Flawiusz na temat oblężenia zbuntowanej
Jerozolimy w 37 roku n.e. (była oblegana przez Sosjusza i Heroda)
pisze, że upadła ona po 6 miesiącach43,
zaś kiedy indziej pisze, że upadła już po 55 dniach44,
co nie daje nawet okresu dwóch miesięcy.
Raz Flawiusz pisze, że Herod podjął decyzję o
odbudowaniu świątyni w 18. roku swego panowania45,
zaś kiedy indziej pisze, że nastąpiło to w 15. roku jego panowania46.
Opisując proces Antypatra, Flawiusz raz pisze,
że Herod trwał w gniewie i łzy nie uronił47,
kiedy indziej zaś pisze, że w czasie tego procesu samemu
Herodowi wyraźnie serce zmiękło, choć nie chciał tego okazać48.
Swoją drogą to ciekawe, skąd Flawiusz wiedział, co działo się w sercu
Heroda, skoro nie chciał on przecież tego okazać.
Raz Flawiusz pisze, że Damasceńczycy
wymordowali 10500 Żydów49,
dalej w tym samym dziele zawyża tę liczbę aż do 1800050.
Raz Józef umieszcza tzw. epizod tyberiadzki
przed opisem zaburzeń w Tarichei51,
kiedy indziej zaś po nim52.
Opisując przybycie pewnego posłańca i ukaranie
go, Flawiusz raz pisze, że był tylko jeden posłaniec. Kara, jaka
miała spotkać owego posłańca, to chłosta i ucięcie ręki53.
Kiedy indziej jednak Flawiusz pisze, że posłańców było w tamtej
sytuacji wielu i wspomina tylko o karze chłosty, jaka ich dosięgła54.
Raz Flawiusz pisze, że dał 5 dni zwolennikom
Jana z Gischali na opuszczenie go55,
kiedy indziej zaś podaje, że czas ten wynosił aż 22 dni56.
Raz Flawiusz pisze w związku z pewnym
wydarzeniem, że najpierw obwarował Tyberiadę, a dopiero potem
Taricheę57,
kiedy indziej jednak twierdzi, że najpierw obwarował Taricheę a
dopiero potem Tyberiadę58.
Raz Flawiusz pisze, że śmierć Agryppy
przeszkodziła mu w rozbudowie muru Jerozolimy59.
Kiedy indziej Flawiusz pisze, że rozbudowie tej przeszkodziła nie
śmierć Agryppy, lecz strach Agryppy przed tym, że dowie się o tych
planach Klaudiusz60.
Przy jeszcze innej okazji Flawiusz pisze, że Agryppa zaprzestał tej
rozbudowy nie dlatego, że bał się, iż o tych planach dowie się
Klaudiusz, ale dlatego, że Klaudiusz się o tym po prostu dowiedział i
zabronił Agryppie tej rozbudowy61.
Raz Flawiusz pisze, że obwód trzeciego muru
Jerozolimy miał 9 10 km62.
Jednocześnie podaje jednak63,
że cały obwód Jerozolimy, którego trzeci mur był tylko częścią, miał
zaledwie 33 stadia, czyli 6 km.
W jednym ze swych dzieł Flawiusz, pisząc o
Alanach, odsyła do wcześniejszych partii tegoż swego dzieła, gdzie
miał już o nich wspominać wcześniej64.
W rzeczywistości wcześniej Flawiusz nigdzie o nich nie pisał.
Reasumując, wyliczone powyżej błędy nie dyskredytują Flawiusza jako
historyka. Każdy się myli. Jednakże powyższe zestawienie dowodzi
zarazem tego, że Flawiusz jest historykiem nieco niedbałym i tak
zdecydowane przeciwstawianie jego relacji przekazom Nowego Testamentu
jest nieuzasadnione.
(grudzień
2004)
PRZYPISY:
1
Taka tendencja w rozumowaniu bardzo silnie występuje zwłaszcza u Uty
Ranke-Heinemann, Nie i Amen, Gdynia 1994, s. 22n, która
uważa, że to Flawiusz, a nie Łukasz ma rację w kwestii daty spisu
Kwiryniusza.
2
Por. Józef Flawiusz, Wojna żydowska, I, 1, 4.
3
Wszystkie informacje o błędach Flawiusza podaję za: J. Radożycki,
Komentarz, w: Józef Flawiusz, Wojna żydowska, Warszawa
1995, s. 423n; tenże, Komentarz, w: Józef Flawiusz, Przeciw
Apionowi, Autobiografia, Warszawa 1996, s. 155n.
4
Por. Józef Flawiusz, Wojna żydowska, I, 1, 4.
14
Tamże, II, IX, 1; Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela,
XVIII, 2, 2.
15
Tenże, Wojna żydowska, II, IX, 5; tenże, Dawne dzieje
Izraela, XVIII, 6, 10.
16
Tenże, Wojna żydowska, II, 10, 1.
17
Por. Filon, Leg. ad Caium, 207.
18
Józef Flawiusz, Wojna żydowska, II, XI, 1.
19
Por. Swetoniusz, Caligula, 59, 1.
20
Józef Flawiusz, Wojna żydowska, II, XVI, 4.
23
Tacyt, Hist., 2,79n; Swetoniusz, Wespazjan, 6.
24
Józej Flawiusz, Wojna żydowska, V, IV, 3.
25
List Arysteasza, 105; Euzebiusz, Preparatio evangelica,
IX, 36. W Przeciw Apionowi, I, 22, 197 Flawiusz cytuje
Hektajosa, który twierdzi, że obwód Jerozolimy wynosi ok. 50
stadiów, tzn. 9 km.
26
Józef Flawiusz, Wojna żydowska, V, IX, 4.
30
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, XI, 6, 1.
31
Tenże, Przeciw Apionowi, I, 14.
35
Tamże, II, 9. Idumejskie jest natomiast miasto Adora. Prawdopodobnie
z tym miastem Flawiusz pomylił wspomnianą Dorę.
37
Tenże, Wojna żydowska, I, 3, 1.
38
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, XI, 1.
40
Józef Flawiusz, Wojna żydowska, I, 4, 5.
44
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, XIV, 16, 2.
46
Józef Flawiusz, Wojna żydowska, I, 21, 1.
48
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, XVII, 5, 5.
49
Tenże, Wojna żydowska, II, XX, 2.
51
Józef Flawiusz, Autobiografia, 16.
52
Tenże, Wojna żydowska, II, 21, 6.
53
Tenże, Autobiografia, 30.
54
Tenże, Wojna żydowska, II, 21, 5.
56
Józef Flawiusz, Autobiografia, 66.
57
Tenże, Wojna żydowska, III, 10, 1.
58
Tenże, Autobiografia, 32.
59
Tenże, Wojna żydowska, II, XI, 6.
61
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, XIX, VII, 2.
62
Tenże, Wojna żydowska, V, IV, 3.
Napisz komentarz (2 Komentarze) |