SKĄD TA NIENAWIŚĆ?

"Pius XII? To jedyny człowiek, który mi się sprzeciwiał i nigdy nie był posłuszny."/Adolf Hitler/

Dlaczego Pius XII, który od początku ostrzegał przed nazizmem, i który przyczynił się do uratowania tylu ludzi w czasie drugiej wojny światowej, stał się obiektem tak niewybrednych i niesprawiedliwych ataków? Przyczyn było kilka.

Pius XII doskonale zdawał sobie sprawę z ogromu zbrodni komunistycznych. Wypowiadał się stanowczo przeciw porozumieniom w Jałcie.

Wojna się skończyła, ale pół Europy oddano (na ponad pół wieku) Stalinowi. Papież, jako jeden z nielicznych, przestrzegał w przemowie wigilijnej przed Rosją Radziecką:

"Powierzchnia globu, czerwona od przelanej w tych straszliwych latach krwi, proklamuje tyranię totalitarnego państwa. (…) [Rosja] jednym ruchem pióra (…) zmienia granice państw; jedną apodyktyczną decyzją przywłaszcza sobie gospodarkę ludu (…) pozbawiając go jego naturalnych możliwości; poprzez źle skrywane okrucieństwo przegania miliony ludzi (…) z ich domów i ziemi i wykorzenia, wyrywa z kultury i cywilizacji, która była wynikiem pracy całych pokoleń".

Po skazaniu na więzienie arcybiskupów (Berana z Pragi, Stepigiera z Zagrzebia i Midszentego z Budapesztu), papież ekskomunikował każdego, kto przyznaje się do nauki materialistycznego i antychrześcijańskiego komunizmu oraz wstępuje do komunistycznej partii.

Komuniści, zajmujący kolejne kraje na Dalekim Wschodzie, usiłowali sparaliżować pomoc Zachodu pacyfistyczną propagandą. Pius XII potępił te usiłowania, obnażając ich obłudę.

Jest charakterystyczne, iż publikacja jedenastotomowego zbioru źródeł z czasów drugiej wojny światowej (Actes et documents relatifs a la Seconde Guerre Mondiale) nie spotkała się z większym zainteresowaniem przeciwników Piusa XII; co więcej, nie zaprzestano insynuacji jakoby Watykan utajniał źródła, a za fakty nadal przyjmowane są oszczerstwa, zamieszczone (na podstawie spreparowanych przez Rosjan materiałów) przez lewicującego dramatopisarza, Ralpha Hochhutha w zwykłej sztuce teatralnej.

Wszystkie te działania spowodowały, że Pius XII stał się jedną z najbardziej znienawidzonych przez komunistów osób na świecie.¹

Niezależnie od świadomości działań komunistycznej propagandy, nie sposób nie zauważyć, że teza o „milczącym papieżu” została ochoczo podchwycona przez szereg środowisk.

Trudno się oprzeć wrażeniu, że – histeryczne niekiedy – oskarżenia wobec Kościoła katolickiego w ogóle, a papieża Piusa XII w szczególności, mają na celu odwrócenie uwagi od skandalicznej postawy całego świata Zachodu wobec Hitlera i wobec Żydów w latach 30. oraz w czasie drugiej wojny światowej. Późne lata 30. pełne są relacji o uciekinierach z hitlerowskich Niemiec, tułających się od kraju do kraju, w ciągłej obawie przed złapaniem przez policję i deportacją do Fatherlandu. Kraje „wolnego świata” zamknęły swoje granice dla ludzi zagrożonych utratą życia.

Osobiście zainteresowanym Czytelnikom polecam "Pozostawieni swojemu losowi" Davida S. Wymana. Zagadnienie miało też swój oddźwięk w literaturze emigracji niemieckiej dwudziestolecia międzywojennego, której najwybitniejszym przedstawicielem jest chyba Erich Maria Remark (prawdziwe nazwisko Kramer). Opisał on los uciekinierów z Niemiec w książkach "Kochaj bliźniego", "Noc w Lizbonie" oraz "Łuk triumfalny".

W swoim czasie słynna była wypowiedź jednego z dyplomatów szwedzkich, który uzasadniając niechęć do przyjęcia uchodźców żydowskich, miał powiedzieć: „W Szwecji nie ma antysemityzmu – i chcemy, by tak zostało”.

Znana jest też historia statku St. Louis, wypływającego 13 maja 1939 r. z Hamburga, pełnego żydowskich uchodźców, którym nie pozwolono wysiąść ani na Kubie, ani w USA. Statek musiał zawrócić do Europy. Około ⅓ jego pasażerów zginęła w Holocauście (pozostałym udało się uciec lub zaciągnąć do armii alianckiej w Wielkiej Brytanii po wybuchu wojny). W tym samym mniej więcej czasie podobne kłopoty miały dwa mniejsze statki: francuska Flandria i brytyjska Orduna.

" Statek St.Louis, którego pasażerów uciekających przed Holocaustem z Europy, nie chciał przyjąć żaden kraj, do którego brzegów dobijał.²

Bardzo rzadko wspomina się, że Polska przyjęła tuż przed wybuchem wojny kilka tysięcy uchodźców z hitlerowskich Niemiec.

W listopadzie 1940 roku na redę portu w Hajfie dotarła jednostka „Patria” z 1700 pasażerami na pokładzie. Brytyjczycy nie pozwolili na opuszczenie statku przez uchodźców. W obliczu tak rozpaczliwej sytuacji bojownicy Hagany³, usiłowali uszkodzić motorowiec, by zmusić władze do wyokrętowania pasażerów. Zrobili to jednak tak nieumiejętnie, że jednostka zatonęła, zabierając z sobą 250 uchodźców. W grudniu tego samego roku u wybrzeża Palestyny, nie otrzymawszy pomocy od Brytyjczyków, zatonął „Salvador”. Utonęło kilkuset żydowskich uciekinierów z Europy.

Sytuacja powtórzyła się w 1942 roku (jednostka „Struma”), z tragicznym finałem – odesłany z kilku portów (w tym z Hajfy i ze Stambułu) na morze, będący w fatalnym stanie statek " zatonął wraz 768 uciekinierami. Niektórzy historycy twierdzą, iż było to świadome zatopienie.

Łącznie w czasie wojny do Palestyny usiłowały zawinąć 24 statki. Tylko dwóm z nich umożliwiono wyładowanie pasażerów.

Francja i Anglia prześcigały się w ustępstwach wobec Hitlera, a po zaatakowaniu Polski nie spełniły swoich zobowiązań sojuszniczych, praktycznie nie wszczynając działań wojennych (tzw. „dziwna wojna”).

Podobnie w czasie wojny – kraje Zachodu długo nie chciały słyszeć, mimo raportów wysyłanych przez polską podziemną Armię Krajową, o Holocauście. Tak było po prostu łatwiej. Francja utworzyła kolaborancki rząd Vichy – rzecz nie do pomyślenia w okupowanej Polsce – który w pełni współdziałał w wywózce Żydów.

W tym samym czasie hierarchowie Kościoła usiłowali zwrócić uwagę świata na to, co działo się w państwach zajętych przez nazistów.

Pewne światło na poczynania Kościoła w czasie drugiej wojny światowej rzuca książka Davida S. Wymana Pozostawieni swemu losowi. Ameryka wobec Holocaustu 1941–1945 (jej tłumaczenie ukazało się w Polsce w 1994 roku). Oto fragmenty:

"Dyplomaci krajów neutralnych oraz nuncjusz papieski wynajdywali sposoby zapewnienia bezpieczeństwa przed nazistami i faszystami węgierskimi, dziesiątkom tysięcy Żydów. Pewne zabezpieczenie dawała wiza do Palestyny. Wiele osób uzyskało takie wizy za pośrednictwem katolickich kurierów dyplomatycznych i nuncjatury. Wydawano nawet świadectwa chrztu!.
(...) 76-letni arcybiskup Westminsteru, najwyższy hierarcha rzymskokatolicki w Wielkiej Brytanii, Artur kardynał Hinsley, na specjalnej konferencji prasowej stwierdził (1942 r.), że w samej tylko Polsce naziści dokonali masakry 700 000 Żydów (...). Nieustępliwy Hinsley nie przestał wypominać zachodniemu światu zaniechania pomocy mordowanym Żydom do końca swego życia.
W styczniu 1943 roku arcybiskup Canterbury, Yorku i Walii wezwał rząd w imieniu całego episkopatu do podjęcia natychmiastowych działań na rzecz ratowania Żydów i przygotowania miejsc schronienia dla wszystkich, którym uda się wyrwać z podbitej przez nazistów Europy. Analogiczny apel ogłosili: kardynał Hinsley w Anglii i dr J.H. Hertz, główny rabin kraju oraz John Whale, przewodniczący Free Federal Council."

Po dostarczeniu (głównie przez polską Armię Krajową) dowodów na Zagładę Żydów, brytyjska ambasada w Waszyngtonie wysłała 20 stycznia 1943 do Departamentu Stanu memorandum, pisząc:

"Niewykluczone, że Niemcy lub ich satelici odejdą od polityki eksterminacji na rzecz polityki wypędzeń i podobnie jak przed wojną, postawią inne państwa w kłopotliwej sytuacji, zalewając je falą imigrantów"⁴.

Jak widać, dla polityków, ważniejszy od zagłady Żydów, był problem nielegalnych emigrantów!

Wszystkie te dokumenty z epoki – w połączeniu z dzisiejszymi zarzutami Zachodu wobec katolickiej Polski - tworzą szczególnie ostry obraz, jeśli pamiętać, że II Rzeczpospolita już u początków swojego istnienia przyjęła półmilionową rzeszę Żydów uciekającą z bolszewickiej Rosji.

Apel Goldy Meir nie był przecież pierwszy; polska armia podziemna już w 1940 roku powiadamiała aliantów o ludobójstwie w niemieckich obozach śmierci.

Rotmistrz Witold Pilecki

W 1940 roku, żołnierz wojny z 1920 roku i polskiego Września, należący do podziemnej Tajnej Armii Polskiej, rotmistrz Witold Pilecki opracował plan przedostania się do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. 19 września 1940 roku świadomie wszedł w kocioł łapanki i jako Tomasz Serafiński trafił do Obozu.

Rotmistrz Witold Pilecki⁵

Na miejscu zorganizował konspirację obozową. Jako pierwszy zebrał informacje o ludobójstwie i komorach gazowych – zostały one przez Szwecję przekazane na Zachód dzięki serii brawurowych ucieczek łączników (w czasie jednej z nich ukradziono samochód... komendanta Rudolfa Hessa).

„Gigantyczna maszyna obozowa zamordowała już wielu moich przyjaciół (...) Wysłaliśmy wiadomości na zewnątrz. Nadały je potem zagraniczne radiostacje. Strażnicy obozu są bardzo zdenerwowani” - pisał Rotmistrz z obozu.

Witold Pilecki jako więzień KL Auschwitz numer obozowy 4859, Oświęcim 1940⁶

Po 3 latach pobytu w obozie, Pilecki zorientował się, że alianci nie zamierzają wykorzystać jego danych wywiadowczych i zbombardować komór gazowych. W nocy z 26 na 27 kwietnia uciekł z obozu.

Służył później w „Kedywie” i walczył w Powstaniu Warszawskim, po czym został uwięziony przez Niemców w Stalagu. Po uwolnieniu zdążył jeszcze uczestniczyć w Kampanii Włoskiej pod dowództwem generała Andersa. W 1945 roku wrócił do Polski, by zbierać informacje o uwięzionych przez NKWD żołnierzach AK. Aresztowany w 1947 roku, po długim śledztwie (o którym mówił żonie, że pobyt w obozie był niczym wobec bestialskich tortur NKWD) został skazany na śmierć. Wyrok wykonano.

Misja rotmistrza Witolda Pileckiego przyczyniła się do rozwoju konspiracji w Auschwitz – jednak to, co było jej główną wartością – a więc dane wywiadowcze o ludobójstwie przekazywane na Zachód – zostało zaprzepaszczone przez bierność aliantów.

Protokół egzekucji Witolda Pileckiego (1948 rok)⁷

Jan Karski (Kozielewski)

Podobnie spaliła na panewce misja kuriera Polskiego Państwa Podziemnego, Jana Karskiego (Kozielewskiego), który po zbadaniu sytuacji (dwukrotnie wchodził do getta w Warszawie oraz prowadził obserwację obozu w Izbicy Lubelskiej) przekazał aliantom (w tym prezydentowi USA) prawdę o sytuacji Żydów w Polsce.

Jan Karski (Kozielewski)⁸

W 1942 roku środowiska inteligencji katolickiej wystosowały w sprawie żydowskiej „Protest” (bezpośrednio autorką tekstu była katolicka pisarka Zofia Kossak-Szczucka). Choć inicjatorzy należeli do marginalnej organizacji Front Odrodzenia Polski, jednak „Protest” stał się bezpośrednią przyczyną powstania, w ramach Polski Podziemnej, Rady Pomocy Żydom (Żegota).

Mapa misji Jana Karskiego⁹

Misja Karskiego godna jest filmu sensacyjnego: dwukrotnie przedostawał się na teren warszawskiego getta, następnie (w przebraniu ukraińskiego strażnika pomocniczej formacji SS!) dokonał rekonensansu na terenie obozu w Izbicy, z którego Niemcy wywozili Żydów na zagładę. Jan Karski osobiście, jako kurier, odbył sensacyjną misję do USA, gdzie przedstawiał swój "raport" wielu wpływowym osobistościom - niestety, bezskutecznie. Prezydent Roosevelt w rozmowie z Karskim, po wysłuchaniu raportu, miał odpowiedzieć tylko "Policzymy się z Niemcami po wojnie"¹⁰ .

W 1982 roku otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Oprócz tego został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski i Orderem Orła Białego. Osiem uniwersytetów przyznało mu doktoraty honoris causa.

„Masowa eksterminacja Żydów w okupowanej przez Niemców Polsce” broszura opublikowana w grudniu 1942 roku na podstawie raportów Jana Karskiego¹¹

Nie ma wątpliwości, że za częścią gwałtownych oskarżeń pod adresem Piusa XII stoją (by być sprawiedliwym – niektóre i specyficzne) środowiska protestanckie. Być może te same, które kolaborowały z III Rzeszą.

Tu pragnąłbym poczynić zastrzeżenie – smutne i przerażające fakty, jakie przytoczę poniżej, nie mogą uderzyć w miliony protestantów, którzy nie byli zaangażowani w nazizm. Charakterystyczne jest, że choć „niemieccy chrześcijanie” zdobyli większość w protestanckich władzach międzykościelnych i udało im się skłonić do współpracy trzecią część pastorów w Niemczech, to wśród zwykłych wiernych protestanckich w większości regionów poparcie to było dużo mniejsze.

• po pierwsze – pastorów (podobnie jak księży katolickich) było w Niemczech kilkanaście tysięcy. Wsparcie pojedynczych osób (choćby i biskupów czy innych wysokich przełożonych) dla Hitlera – choć na zdjęciu wygląda efektownie – o niczym jeszcze nie świadczy. Liczą się działania kościołów jako całości i zachowanie większości wyznawców. Wiadomo też, że można byłoby znaleźć także zdjęcia duchownych katolickich (i to wysokiego szczebla) wykonujących „rzymski salut” (w dalszej części tekstu pokażę przykład takiej fotografii i omówię biografie przedstawionych na niej osób).
  Ponadto, choć stosunek "instytucjonalny" Kościoła katolickiego i wspólnot protestanckich był odmienny, nie zawsze wszyscy duchowni podzielali "linię" swoich wyznań. Przykładem może być niemiecki biskup chełmiński, Karol Splett, który kończył listy pozdrowieniem „Heil Hitler”. Po kilkukrotnej odmowie, po interwencji gestapo i aresztowaniu kilku księży, w 1940 roku zakazał modlitw i słuchania spowiedzi w języku polskim. Działanie to zostało przez sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej, kardynała Luigiego Maglione w liście do nuncjusza w Berlinie stanowczo skrytykowane i uznane jako bezprawne, niesprawiedliwe i szkodliwe (gdyż narusza godność sakramentu).
• po drugie – w latach międzywojennych nie wiedziano jeszcze, iż naziści są ludobójcami. Wielu ludzi dobrej woli, zmęczonych nieudolnymi rządami i w obawie przed bolszewizmem początkowo z nadzieją patrzyło na Hitlera (jak wspomniany wcześniej bohater ruchu oporu, pastor Martin Niemöller). Pamiętać trzeba, że pozornie niemiecki dyktator odnosił spektakularne sukcesy – zlikwidował bezrobocie, wzmocnił przemysł, wybudował setki kilometrów autostrad, a także odbudował morale Niemców. Dla młodych małżeństw wprowadził tanie kredyty, częściowo umarzane po urodzeniu dziecka. Zabronił pornografii. Dopiero po czasie okazało się, że sukcesy gospodarcze okupione są zadłużeniem kraju, a odbudowane morale przekształciło się w zbrodniczy szowinizm niemiecki.
• po trzecie – wykonywanie w latach trzydziestych „rzymskiego salutu” było przyjętą oficjalną formą powitania państwowego (nie tylko zresztą w Niemczech). Przynajmniej w pierwszych latach III Rzeszy nie oznaczało ono bynajmniej wsparcia dla zbrodni hitlerowskich. Był to zresztą oficjalny gest wykonywany podczas śpiewania hymnu państwowego w wielu krajach.

Specjalnego omówienia wymaga (wspomniany już przeze mnie przy przytaczaniu zdarzeń roku 1932) protestancki Deutsche Christen (DC). Ruchowi temu udało się uzyskać kontrolę (70%) nad protestanckimi władzami kościelnymi i zjednać do współpracy ⅓ pastorów. Przyczynił się do tego sam Adolf Hitler, który wygłosił płomienne przemówienie radiowe, promując kandydatów DC.

Godło Deutsche Christen²³

W listopadzie 1933 roku, w Pałacu Sportu w Berlinie odbył się wielki kongres DC. 20 000 osób wysłuchało wówczas przemówienia Studienassessora Reinholda Krause, który nakreślił program reformy Pisma Świętego przez usunięcie z niego (zwłaszcza ze Starego Testamentu) „elementów żydowskich”, a także rezygnacji w Nowym Testamencie z „teologii rabina Pawła”. Pomysł został przyjęty entuzjastycznie i niemal jednogłośnie – był tylko jeden (sic!) głos sprzeciwu.

Zgromadzenie w Pałacu Sportu w Berlinie (13.11.1933). Na transparencie napis: „Niemieccy Chrześcijanie czytają Ewangelię w Trzeciej Rzeszy”¹²

6 maja 1939 roku nastąpiła inauguracja luterańskiego „Institut zur und Erforschung Beseitigung jüdischen Einfl usses des auf das deutsche Kirchliche Leben” (Instytutu Badań nad eliminacją wpływu Żydów na życie niemieckiego kościoła). Przez całą drugą wojnę światową Instytut będzie poszukiwał sposobów na „odżydzenie religii” i „nadanie jej cech aryjskich”.

Cele instytutu sformułował podczas inauguracji jego dyrektor naukowy, profesor Nowego Testamentu z Jeny, Walter Grundmann, formułując tezę, jakoby Jezus był Aryjczykiem i „dążył do zniszczenia judaizmu”. Według niego należało „usunąć żydowskie życie religijne”. Za niezbędne uznano też dzieło „oczyszczenia” Biblii i „przywrócenie jej prawdziwego przekazu”.

Otwarcie Instytutu Badań nad eliminacją wpływu Żydów w życiu niemieckiego kościoła¹³ . Na pierwszym planie duchowni i teologowie protestanccy, po lewej u góry – flaga Deutsche Christen

Dobitnym i zatrważającym świadectwem panującej wówczas w części środowisk protestanckich atmosfery jest, znajdujący się w Berlinie, Kościół Pamięci Marcina Lutra. Wprawdzie, ze względu na obecnie panujące w Niemczech prawo (zakaz eksponowania symboli totalitarnych) usunięto większość odniesień nazistowskich, ale do dziś podziwiać można figurę Jezusa o cechach aryjskich i ambonę z płaskorzeźbami, na których Jezus występuje w towarzystwie nazistowskiego żołnierza. W innym miejscu znajdujemy rzeźby ludzi z SS i SA. W nawie głównej znajdowało się popiersie Hitlera (obecnie zastąpiono je rzeźbą Marcina Lutra).

Dzwony kościoła Pamięci Marcina Lutra. Na lewym znajduje się znak krzyża, na prawym – nazistowska swastyka

Nie jest to niestety wyjątek. Przed kilku laty głośno było o kościele ewangelickim w Herxheim am Berg. Mieszkańcy – a potem sąd – debatowali, czy pozostawić na wieży dzwon z 1934 roku, z napisem „Alles fuer’s vaterland – Adolf Hitler” („Wszystko dla Ojczyzny – Adolf Hitler”) i symbolem swastyki.

Władze miasta postanowiły pozostawić dzwon pod pretekstem wykrętnego tłumaczenia, iż jest to „bodziec do pojednania i pomnik ku przestrodze przed przemocą i niesprawiedliwością”(!). Sąd przychylił się do tego orzeczenia.

Podobne dzwony (fundowane niegdyś przez państwo, jako sprzęt alarmowy) – istnieją w kilku innych niemieckich kościołach.

Dzwon w ewangelickim kościele w Herxheim am Berg. Niemiecki napis głosi „Wszystko dla Ojczyzny – Adolf Hitler”

Gwoli sprawiedliwości należy wspomnieć o, utworzonym w 1934, ruchu Kościół Wyznający, który miał być opozycją wobec Niemieckich Chrześcijan. Jego członkowie odrzucili możliwość współpracy z nazistami. Niestety, po dwu latach prześladowań ruch ten podzielił się na dwie frakcje, z których większa zgodziła się podporządkować władzom.
Mniejsza frakcja radykalna przetrwała wojnę (choć wielu jej przywódców znalazło się w obozach koncentracyjnych), nie mając jednak wpływu na sytuację w III Rzeszy. Stosunek kościołów ewangelicko-augsburskich do członków ruchu do dziś jest dwuznaczny - jak czytamy w Wikipedii "z jednej strony nieoficjalnie uznały działalność jego pastorów za legalną, z drugiej strony odmówiły zapłacenia im zaległych za ten okres wynagrodzeń".¹⁴

Kościół luterański w Brunswick – zdjęcie z epoki. Nad ołtarzem widoczne symbole nazistowskie.¹⁵

Wydaje się jednak, że można zaryzykować twierdzenie, że - przeciwnie niż wśród pastorów - wśród szeregowych wiernych ewangelickich Kościół Wyznający (mimo ubogich środków, jakimi dysponował) cieszył się większym poparciem niż formalnie wspierani przez reżim Niemieccy Chrześcijanie.